Θυμάμαι πριν λίγο καιρό, όταν η προαναγγελία για την ανακοίνωση «ανακάλυψης εξωγήϊνης ζωής από τη NASA» είχε διαφημισθεί απ’ όλα τα τηλεοπτικά δίκτυα ως η επικείμενη είδηση του αιώνα, είχα καθίσει κι ο ίδιος, αδημονώντας, ν’ ακούσω το συγκλονιστικό νέο. Πλην «την επάτησα» όπως φαντάζομαι εκατομμύρια καλόπιστοι τηλεθεατές σε όλο τον κόσμο. Ο θησαυρός ήταν άνθρακες. Ή για την ακρίβεια - και την κυριολεξία – αρσενικό, το γνωστό δηλητηριώδες στοιχείο.

Η ανακάλυψη ήταν σημαντική, η απάτη, κατά τη γνώμη μου, συνίστατο στον μανδύα που είχε περιβληθεί η καλά μελετημένη προσπάθεια προβολής της. Την ίδια στιγμή πιάστηκαν μέσα μου τα πρώτα σπέρματα σκέψεων με τις οποίες θ’ αντιδρούσα στην υπερτίμηση. Αλλ’ ο καιρός πέρασε και οι καθημέριες μέριμνες, όσο και η έλλειψη βήματος στον παγκόσμιο τόπο, παραμέρισαν την ανάγκη. Ώσπου το άρθρο του Ντίνου Γιώτη (στο φύλλο 57) την επανέφερε στο προσκήνιο, δίνοντάς μου μάλιστα, ως πάσα, και πολύ συγκεκριμένες λαβές-αφορμές. Οι οποίες συνίσταντο όχι τόσο σε καθαυτό το γεγονός όσο στις συνέπειες και τις προεκτάσεις του.

Γράφεις, λοιπόν, αγαπητέ Ντίνο: «Από τη στιγμή που χάσαμε το προνόμιο να είμαστε το κέντρο του σύμπαντος και νιώσαμε το δέος της ασήμαντότητάς μας συνειδητοποιήσαμε την πιθανότητα να μην είμαστε μόνοι».

Το δέος της ασημαντότητάς μας το νιώθουμε – αν θέλουμε να το κάνουμε - και χωρίς την καινούργια γνώση. Η ταπεινότης, και ως προσωπική στάση και ως αίσθηση όλης της ανθρωπότητας, είναι βασιλική αρετή. Κι αν η παγκόσμια κοινότητα δεν την έχει ως τώρα κατορθώσει δεν είναι επειδή της έλειψαν τα κίνητρα και οι αφορμές. (Εξ άλλου και το τίμημα που άρχισε να πληρώνει με την κλιματική αλλαγή – ως αποτέλεσμα της υβριστικής στάσης της απέναντι στη φύση και την υπόλοιπη ζωή – αποτελεί διορθωτική τιμωρό κίνηση εκ μέρους της Άτιδος).

Και, κατά μία έννοια, ο κάθε τόπος και ο κάθε άνθρωπος αποτελεί κέντρο του σύμπαντος, γεγονός το οποίο ουδόλως εμποδίζει αυτό το κέντρο, ταυτοχρόνως, να βρίσκεται οπουδήποτε αλλού, είτε σε τόπους πάνω στη γη είτε σε ηλιακά συστήματα και πλανήτες.

Υπήρχαν ιθαγενείς που κατά τη μετακίνησή τους, πριν εγκατασταθούν στο νέο τόπο έμπηγαν στο έδαφος ένα πάσαλο που αποτελούσε, κατά την παράδοσή τους, τον άξονα του κόσμου. Ας μη σπεύσουμε, οι γνώστες, να το θεωρήσουμε αφελές. Πρωτόγονο ναι αλλά μάλλον με την έννοια του πρώτου ριζώματος ή του αρχετυπικού. Ο πάσσαλος αυτός προσδιόριζε τον άξονα του νοήματός τους.

Και καταλήγεις: «Η ανακάλυψη, και πόσο μάλλον η επικοινωνία με ένα τέτοιο εξωγήινο πολιτισμό είναι βέβαιο ότι θα προκαλέσει ένα τεράστιο πολιτισμικό σοκ στην ανθρωπότητα. Φιλοσοφικές δοξασίες θα αποδειχθούν σκόνη στον άνεμο. Κοινωνικά συστήματα και θρησκευτικά δόγματα που υπάρχουν επί αιώνες θα καταρρεύσουν σαν χάρτινος πύργος. Ο άνθρωπος θα μοιάζει να έχει δαγκώσει το Μήλο της Γνώσης για δεύτερη φορά».

Τα κοινωνικά συστήματα έτσι κι αλλιώς εξελίσσονται μέσα στον καιρό. Και χωρίς, δηλαδή, προς τούτο, να χρειάζονται εξωγήινες αφορμές. Έστω κι αν αυτή η εξέλιξη κινείται κάποτε ανάδρομα και δεν φέρεται πάντοτε επί τα βελτίω.

Η αυτοσυνειδησία, η γνώση δηλαδή που έχει το υποκείμενο για τον εαυτό του είναι διάφορη της γνώσης που αποκτά για τα αντικείμενα του κόσμου και η οποία μπορεί να υποχωρεί ή να καταργείται με τις νέες ανακαλύψεις. Οι θρησκευτικές αποκαλύψεις αφορούν στην καρδιά του ανθρώπου, στη βαθύτερη ουσία του και προήλθαν από την απόσταξη σωρευμένης πείρας που καμία φυσική ανατροπή δεν μπορεί να την αναιρέσει.

Όλες οι παρατηρήσεις που μπορούμε να πραγματοποιήσουμε με τα μάτια και το μυαλό μας τελούν εντός των ορίων της εγκοσμιότητας. Το μόνο πραγματικά «φοβερό» είναι «το εμπεσείν εις χείρας Θεού ζώντος», εκείνες, δηλαδή, οι προσωπικές συναντήσεις που πραγματοποιούνται στα όρια της υπάρξεως – εκεί όπου αυτή συντρίβεται - κι όχι στα εύκρατα πεδία της μέσης. Οι πλανήτες και οι γαλαξίες και τα σύμπαντα και τα στοιχεία και οι ενώσεις και οι οργανισμοί, όσο αυτά νοούνται και ερμηνεύονται με μόνα εργαλεία τις μαθηματικές και τις φυσικές γνώσεις, είναι πράγματα της μέσης, της γειτονιάς μας, κτιστά. Το ίδιο και το λαμπρό άστρο γύρω απ’ το οποίο περιφερόμαστε με το ηλεκτρομαγνητικό φως του το σκοτεινό, που μόνο το απερινόητο και αναίτιο μυστήριο της Ζωής καθιστά ορατό.

Το μήλο της γνώσης είναι εσωτερικό. Ασχέτως αν – συμπεριλαμβανομένων των επιστημόνων - οι περισσότεροι άνθρωποι εξαντλούν τον εγκόσμιο βίο τους μάλλον χωρίς να καταφέρουν να το δαγκώσουν. Βεβαίως πολλοί εντάσσονται σε συστήματα, γίνονται οπαδοί θεωριών, αμύνονται πίσω από κάστρα δογμάτων, εκτελούν επιμελώς – ή και πλημμελέστερα - τελετουργίες και αποστηθίζουν νεκρά γράμματα «παραδόσεων». Φροντίζουν, δηλαδή, τις επιπλώσεις οικιών που η ζωή τις έχει εγκαταλείψει. Αυτό όμως δεν καταργεί τη ζωή που έσφυζε, εκεί, κάποτε. Δεν αίρει την αλήθεια και την ελευθερία του πνεύματος το οποίο «όπου θέλει πνεί» και όπως βούλεται (μας εμπνέει να) μιλάμε και να πράττουμε όταν μας καταλάβει.. Που καινουργιώνει τις βιολογικές μας ζωές και συγκαταβαίνει και συγκατανεύει στις πάντοτε ατελείς γλωσσικές μας συλλήψεις του.

Απ’ την άλλη, οι φιλοσοφικές δοξασίες και θεωρίες κι αυτές αλλάζουν, μέσα στην ιστορία, φωτίζοντας, κάθε φορά, κι από άλλη μεριά το υπάρχον. Τα βασικά ερωτήματα για την ύπαρξη αναδιατυπώνονται με καινούργιους όρους όταν τα παλαιότερα τα φθείρει η χρήση και ο καιρός. Ή όταν σεισμικές ανακαλύψεις προβάλλονται στο γνωστικό μας πεδίο. Ο εντοπισμός εξωγήινου πολιτισμού και μάλιστα η δυνατότητα επικοινωνίας μαζί του, συμφωνώ πως θα αποτελούσε άριστη αφορμή. Όμως άλλο είναι οι θεωρίες, που μπορεί να υποχωρούν ή να μεταβάλλονται, και άλλο το θεωρείν το οποίο δεν υπόκειται σε τέτοια ανάγκη. Τα φιλοσοφήματα μπορεί να είναι διαφορετικά καθώς είναι οικοδομήματα, δηλαδή κατασκευάσματα με τελειωμένη και αμετάβλητη τη μορφή τους, όπως συμβαίνει και με τα φυσικά σπίτια, στα οποία οικούμε. Όμως η φιλοσοφία ούτε εξαντλείται στην τελική στερεωμένη μορφή ούτε εξάγεται απ’ αυτήν. Είναι η ώρα της δημιουργίας, η καταβεβλημένη προσπάθεια, η χαρά και, ταυτoχρόνως, η αγωνία για την πραγματοποίηση του εγχειρήματος, ο καταβεβλημένος ιδρώς.

Πρόκειται δηλαδή για το φιλοσοφείν κι όχι για το φιλοσόφημα, όπως αντίστοιχα στην ποίηση πρόκειται για το ποιείν κι όχι για το διατυπωμένο τελικό ποίημα. Κι αυτή η εμπειρία και η δραστηριότητα του κατασκευάζειν είναι ισοδύναμη ποιοτικά, ανεξάρτητα απ’ την ιστορική εποχή, το γεωγραφικό τόπο και τον τελικό τύπο του οικοδομήματος. Το οποίο, αφού περάσει η όλβια ώρα της δημιουργίας, έχομε μπροστά μας καινούργιο έτοιμο προς χρήση. Αλλά και προορισμένο για τη μοιραία φθορά που θα του επιφέρει ο χρόνος, έως την τελική κατεδάφισή του.

Η οποία, όμως, δεν αφήνει πίσω της μπάζα - όπως στα φυσικά οικοδομήματα - αλλά μόνιμες συνειδητοποιήσεις. Μάλιστα αν επικαλεστούμε τον Πλάτωνα θα δούμε ότι δεν μας παρέδωσε τελειωμένη φιλοσοφία αλλά χρησιμοποιεί το σχήμα των Διαλόγων στα έργα του, μας πηγαίνει δηλαδή καταμεσίς σ’ εκείνες τις φανερωτικές στιγμές όπου τελείται η φιλοσοφία, όπου «η γιγαντομαχία περί της ουσίας» πραγματώνεται και τις οποίες – ως αναγνώστες έστω, και όσο δύναται ο καθείς μας – αναβιώνουμε νοερώς.

Όλοι οι άνθρωποι, και οι πλέον αγροίκοι, χτίζουμε τον φιλοσοφικό οίκο μας. Είναι η καθημερινή όψη που παίρνει ο κόσμος στη συνείδησή μας και που τη θεωρούμε αληθινή. Υπερβαίνοντας τις καθημερινές αντιλήψεις οι συνειδήσεις των φιλοσόφων χτίζουν ο καθένας και το διαφορετικό κόσμο του. Και το θέμα δεν είναι ν’ αποφανθούμε ποιος απ’ αυτούς ήταν ο πλέον αληθινός - άλλωστε στη διάρκεια του βίου τους οι ίδιοι, συνήθως, τους αναθεωρούν ή τους τροποποιούν. Αλλά να τους οικήσουμε όσο είναι καιρός. Διότι για τη ζωή που στεγάζουν πρόκειται κι όχι για την εγκαταλελειμμένη σκευή τους.

Τον Ιούλιο του 1969 όταν ο Αμερικανός Νήλ Άρμστρογκ , ως πρώτος άνθρωπος, πάταγε στη σελήνη, ήμουν δώδεκα ετών. Κατοικούσα σε μιά δασώδη περιοχή στο Κάτω Αθαμάνιο Άρτας. Έζησα μιά άφατη, και παρθενική αγαλλίαση καθώς συνεπισκεπτόμουν, μαζί του, το δικό μου φεγγάρι. Αυτό που ακουρμαίνονταν τα ζωντανά τραγούδια των μεγάλων στα ξεφλουδίσματα όταν εμάς μεταμεσονύκτια, πάνω στα ροκόφυλλα μας έπαιρνε ο ύπνος. Εκείνο που σελάγιζε τ’ αστέρια, σκέπαζε τους ίσκιους των ξωτικών, και αναγνώριζε τις φωνές του γκιώνη και τ’ αηδονιού. Το ποιητικό, το μυθικό, το αληθινό.

Αργότερα αξιώθηκα να μορφωθώ. Να σπουδάσω Μαθηματικά και Αστρονομία. Γνώρισα τις ακριβείς διαστάσεις, την απόστασή του απ’ τη γη, τη σύσταση και τις θεωρίες για το σχηματισμό του, ότι η περιστροφή περί τον άξονά του είναι σύγχρονη μ’ εκείνη της περιφοράς του περί την γη γι’ αυτό και βλέπουμε πάντοτε το ίδιο του πρόσωπο . Το πραγματικό φεγγάρι, το ξεμαγεμένο, το πέτρινο.

Η επιστήμη κυριάρχησε, στο Δυτικό κόσμο, ως μόνη κοσμοαντίληψη από τον Καρτέσιο και μετά, βιάζοντας και εκτοπίζοντας τις άλλες μορφές-εκδοχές της ανθρώπινης συνειδητοποίησης. Ο μεσαίωνας, με την κυριαρχία της δεισιδαιμονίας και το κυνήγι των μαγισσών, αποτάχθηκε και αποδιαπέμφθηκε ως ο μοναδικός υπεύθυνος του κακού. Ο ορθολογισμός κηρύχθηκε ως η «νέα θρησκεία». Και μπορεί με τη βιομηχανική παραγωγή χιλιάδες εξαθλιωμένων να εχόρτασαν την πείνα τους και να απαλλάχθηκαν από κάποιες επιδημίες, δεν άργησε πάντως ο καιρός που εδημιούργησε νέες δουλείες. Νέους επαναστάτες που ζητούσαν νέο αίμα για να παρασκευάσουν με αυτό τη ζύμη της «καινούργιας» τους κοινωνίας.

Όμως η πραγματικά καινή κοινωνία πιάνεται στα σπλάχνα μας όταν με το δικό μας αίμα τής ζωογονούμε το σώμα. Όταν, δηλαδή, μαρτυρούμε, δια της παρουσίας μας, την αλήθεια αντί (μόνο) να διαμαρτυρόμαστε για το ψεύδος των άλλων. Κι όταν στις εξεγέρσεις και τις καταστροφές σπουδάζουμε την ψυχή μας και την αδυναμία της αντί να βιαζόμαστε να κτίσουμε στα ερείπια το δικό μας «οριστικά αδιάφθορο» κόσμο. Η μέσα μας αλήθεια μεταποιεί και ανακαινίζει τα σύμπαντα. Κι όχι η αύξηση της εξωτερικής γνώσης μας για τη σύστασή τους. Που είναι θεμιτή, αναπόφευκτη και ολονέν αύξουσα.

Αυτό που με φοβίζει αγαπητέ Ντίνο δεν είναι το φτερούγισμα της σκέψης και της ψυχής σου – αυτά τα εγκυρώνει η δημόσια στάση σου. Είναι τα σχέδια που απεργάζονται φανερά και κρυφά παγκόσμια κέντρα εξουσιών όταν η πραγματική επιστήμη ή εκείνη που χρηματοδοτούν και ελέγχουν τους προσφέρει τέτοιες ειδήσεις. Που τις χρησιμοποιούν όχι στο να προετοιμάσουν τον άνθρωπο για να μπορέσει – όπως ισχυρίζονται – να οικήσει, στο μέλλον, άλλους πλανήτες αλλά για να μας κοιμίζουν – μ’ αυτά τα «μεγαλεπήβολα» σχέδια – και να μην αντιδρούμε καθώς καθιστούν, στο παρόν, με τις ρυπαντικές και καταστροφικές δράσεις τους ακατοίκητο τον δικό μας.

Ιωάννης Γαλάνης – Άλλος (ioallos@sch.gr)