Του ΚΩΣΤΑ ΚΑΤΣΟΥΛΑΡΗ*
Την ώρα που γράφονται αυτές οι γραμμές, το Σύνταγμα έχει γεμίσει με κόσμο, σε μια από τις μεγαλύτερες λαϊκές συγκεντρώσεις των τελευταίων χρόνων – ειδικά αν αναλογιστεί κανείς ότι οι συγκεντρώσεις αυτές δεν καθοδηγούνται από Κόμματα και δεν έχουν «μεταφερόμενους» με πούλμαν, τότε το πολιτικό τους βάρος είναι σίγουρα σημ ντικό. Για το ποια είναι η πολιτική τους σημασία, αυτή μένει να φανεί. Για την ώρα, κυριαρχεί ο ακραίος αντιμνημονιακός λόγος μερίδας της Αριστεράς, που χαρακτηρίζεται από αυτό που οι ψυχίατροι αποκαλούν «άρνηση της πραγματικότητας», αλλά και το συναίσθημα. Η περίφημη «αγανάκτηση» άλλωστε μπορεί να ενώσει υπό τη σκέπη της από ακροδεξιούς μέχρι ακροαριστερούς, καθώς και πολλούς απολιτίκ που απλώς βλέ- πουν τη ζωή τους να παίρνει την κάτω βόλτα.

Στον εκδοτικό χώρο οι ανακατατάξεις φέτος ήταν σημαντικές, κι αναμένονται κι άλλες. Πολλά ακούγονται, λιγότερα γράφονται, κι από αυτά ακόμη λιγότερα επιβεβαιώνονται. Το μόνο που είναι σίγουρο είναι ότι βιβλία συνεχίζουν να βγαίνουν, πολλά από αυτά είναι καλά, ακόμη πιο πολλά θυμίζουν συνταγές, είτε για «συνοικιακή» επιτυχία είτε στη λογική του παγκόσμιου blockbuster. Όλο και συχνότερα βλέπουμε βιβλία που στα εξώφυλλά τους αναγράφονται πωλήσεις εκατομμυρίων, αντί για χιλιάδες. Η τελευταία μόδα θέλει τους Σουηδούς μετρ του θρίλερ και της αγωνίας. Ακολουθούν μερικές προτάσεις από βιβλία που στην πλειονότητά τους κυκλοφόρησαν τους τελευταίας μήνες. Κυρίως μεταφρασμένης και ελληνικής πεζογραφίας, με λιγοστές εξαιρέσεις.

Με καθυστέρηση πολλών χρόνων, κυκλοφόρησε και στη χώρα μας ένα από τα σημαντικότερα μυθιστορήματα της αμερικανικής λογοτεχνίας του 20ου αιώνα «Ο αόρατος άνθρωπος» (μτφρ. Αγορίτσα Μπακοδήμου, εκδ. Κέδρος) Ραλφ Έλισον. Έχοντας πρωτοεκδοθεί το 1952, με τα προβλήματα ρατσισμού σε όξυνση, αφηγείται την ιστορία ενός μέσου αφροαμερικανού και της σταδιακής σύγκρουσής του με το σύστημα. Από την αποβολή του από το κολλέγιο του Νότου όπου φοιτούσε μέχρι την εμπλοκή του στην φυλετική εξέγερση του Χάρλεμ, παρακολουθούμε την ενηλικίωση ενός νεαρού μαύρου που προσπαθεί, μες στον παραλογισμό και τη βία, να παραμείνει ακέραιος. «Είμαι αόρατος απλώς επειδή οι άλλοι αρνούνται να με δουν», λέει. «Όσοι με πλησιάζουν βλέπουν μόνο όσα με περιβάλλουν, τον εαυτό τους ή θραύσματα της φαντασίας τους.»

Ο ελληνικής καταγωγής Τζόρτζ Πελεκάνος θεωρείται ένας από τους καλύτερους συγγραφείς αστυνομικών ιστοριών στις Ηνωμένες Πολιτείες. Χρησιμοποιώντας ως «σκηνή» του την σκοτεινή πλευρά της Ουάσινγκτον, καταφέρνει να προσδώσει ψυχολογικό βάρος και συγκίνηση σε ιστορίες που έλκονται από το περιθώριο και την παραβατικότητα. Στο «Αδιέξοδο» (μτφρ. Θανάσης Γιαννακόπουλος, εκδ. Πατάκη), που χαιρετίστηκε από την αμερικανική κριτική ως ένα από τα καλύτερα βιβλία του, μια παρέα νεαρών σημαδεύεται για πάντοτε όταν, μετά από απερισκεψία, παγιδεύονται και πέφτουν θύματα της εκδίκησης μιας συμμορίας. Χρόνια αργότερα, οι πληγές δεν έχουν ακόμη κλείσει. Η 52χρονη Ανν Ζουρούδη γεννήθηκε και μεγάλωσε στην Αγγλία. Έπειτα από χρόνια εργασίας στα Βραχώδη Όρη του Κολοράντο και στη Wall Street, έζησε για κάμποσα χρόνια στα ελληνικά νησιά. Συνέγραψε σειρά αστυνομικών μυθιστορημάτων με ήρωα «Έλληνα ντεκέκτιβ» και πολλά δάνεια από την αρχαιότητα. Στο «Αναγγελία εγκλήματος» (μτφρ. Φίλιππος Χρυσόπουλος, εκδ. Κέδρος), ο φόνος μιας νεαρής γυναίκας θα φέρει τον ήρωά μας στο νησί της Θιμίνου για να διαλευκάνει την υπόθεση, κόντρα στις τοπικές αρχές που προσπαθούν να την «κουκουλώσουν».

Ρομάντζο με λογοτεχνικές αξιώσεις, το μυθιστόρημα «Τότε να δεις πώς σ’ αγαπώ» (μτφρ. Χριστίνα Θεοδωροπούλου, εκδ. Πατάκη) του 48χρονου Λούις Λεάντε βραβεύτηκε και μεταφράστηκε σε πολλές χώρες, χάρη στην υποβλητική του αφήγηση και τη συγκινητική του εξέλιξη. Πρόκειται για μια ιστορία αγάπης ανάμεσα στους νεαρούς Σαντιάγο και Μόντσε, που διακόπτεται βιαίως όταν εκείνος αποφασίζει να φύγει για να κάνει τη στρατιωτική του θητεία στη Δυτική Σαχάρα, αφρικανική αποικία της Ισπανίας. Πολλά χρόνια μετά, η Μόντσε θα ανακαλύψει μια φωτογραφία που αποδεικνύει ότι ο αγαπημένος της είναι ζωντανός. Πρόσφατα χωρισμένη, αποφασίζει να δοθεί σ’ ένα ταξίδι αναζήτησης το οποίο αποδεικνύεται περιπέτεια αυτογνωσίας κοντά σ’ έναν ξεχασμένο λαό της ερήμου.

Πρόκειται για το δεύτερο βιβλίο του 40χρονου άγγλου ινδικής καταγωγής Ράνα Ντάσγκουπτα. Ο ήρωας του «Σόλο» (μτφρ. Χίλντα Παπαδημητρίου, εκδ. Μεταίχμιο), ο Βούλγαρος Ούλριχ, είναι γιος μηχανικού σιδηροδρόμων, κι έχει δύο μεγάλα πάθη: το βιολί και τη χημεία. Όταν ο πατέρας του θα του στερήσει το πρώτο, εκείνος θα αφοσιωθεί στη χημεία. Σπουδάζει στο Βερολίνο του Αϊνστάιν και του Φριτς Χάμπερ, το οποίο όμως θα αναγκαστεί να εγκαταλείψει. Επιστρέφει στη Σόφια για να φροντίσει τους γονείς του και δεν αποδρά από εκεί παρά μόνο με όχημα τις ονειροπολήσεις του. Με ένα εντυπωσιακό άλμα από το παρελθόν στο παρόν, από την αληθινή στη φανταστική ζωή, ο Ντασγκούπτα μας εισάγει στο θαυμαστό κόσμο της φαντασίας του ήρωά του, όπου η Ιστορία και οι ιστορίες στροβιλίζονται με τρόπο μαγικό και συγκινητικό.

Στα πεζογραφήματα γραμμένα από γυναίκα που απευθύνονται σε γυναίκες ανήκουν τα βιβλία της σειράς «Η Μαφία των Μαμάδων» (μτφρ. Παναγιώτα Ι. Κεχαγιά, εκδ. Κλειδάριθμος) της γερμανίδας Κέρστιν Γκίερ. Σε αυτή τη σειρά, η ηρωίδα της, η άρτι χωρισμένη Κονστάντσε, μετακομίζει μαζί με την έφηβη κόρη της και τον τετράχρονο γιο της σε αριστοκρατικό προάστιο (στο άδειο σπίτι του «πρώην» της) κι έρχεται αντιμέτωπη με ορδές από αλαζονικές και καθωσπρέπει μαμάδες. Η εξέγερση ενάντια στον κομφορμισμό και την υποκρισία δεν θα αργήσει: ένα νέο «κίνημα», αυτό της «Μαφίας των Μαμάδων», γεννιέται. Είναι το πρώτο από τρία βιβλία της ομότιτλης σειράς που κυκλοφορούν ήδη στη χώρα μας και προορίζεται αυστηρώς στις… απαυδισμένες μαμάδες. Δεν θα είναι και λίγες, φαντάζομαι.

Μετά το «Ιμαρέτ», που διαδραματιζόταν στη γενέτειρά του Άρτα, ο Γιάννης Καλπούζος μεταφέρει το βλέμμα του προς Ανατολάς, και ειδικότερα «Εις τα Πόλιν». Στο καινούργιο του μυθιστόρημα «Άγιοι δαίμονες» (εκδ. Μεταίχμιο) δεν εστιάζει στις «γνωστές» περιόδους στις οποίες μας έχουν συνηθίσει τα τελευταία χρόνια πολλές άλλες μυθοπλασίες – λίγο πριν την Καταστροφή της Σμύρνης ή στα Σεπτεμβριανά. Στοχεύει στην πειστική αναπαράσταση της ζωής στην Πόλη κατά τις τρεις πρώτες δεκαετίες του 19ου αιώνα, φτάνοντας έως το 1831, δέκα χρόνια μετά την επανάσταση των Ελλήνων στον Μοριά. Επτακόσιες πενήντα πυκνές σελίδες με πολλά στοιχεία από την καθημερινή ζωή, την Ιστορία, την συνύπαρξη ενός μωσαϊκού από εθνοτικές και θρησκευτικές μειονότητες, αλλά και έρωτες, συνομωσίες, εξεγέρσεις και προδοσίες.

Επανέκδοση του γνωστότερου έργου του Αλέξη Πανσέληνου κι ενός από τα σημαντικότερα σύγχρονα ελληνικά ιστορικά μυθιστορήματα. Το «Ζαΐδα ή Η καμήλα στα χιόνια» (εκδ. Μεταίχμιο) διαδραματίζεται στα τέλη του 18ου αιώνα, στην επαναστατημένη Ευρώπη και στην προεπαναστατική Ελλάδα. Ο ήρωάς του, ένας αυστριακός συνθέτης που έχει δραπετεύσει από τον δικό του κόσμο σε αναζήτηση της ρομαντικής περιπέτειας, καταλήγει στην ελεύθερη ακόμη από τους Τούρκους Κέρκυρα όπου γνωρίζει έναν λευκάδιο ποιητή (που έχει την αύρα του Διονύσιου Σολωμού) που κι αυτός έχει «ξεβραστεί» εκεί κυνηγημένος από τα δικά του φαντάσματα. Μυθιστόρημα με υψηλό γλωσσικό φορτίο, ιστορικό και φιλοσοφικό βάθος, το οποίο αξίζει να βρει εκ νέου ένα διαφορετικό κοινό.

Το μυθιστόρημα της φιλολόγου και μελετήτριας Αννίτας Π. Παναρέτου «Τα πορτραίτα της» (εκδ. Εστία) διαδραματίζεται σε μια σημαντική καμπή της ελληνικής ιστορίας. Πρόκειται για τα χρόνια μετά από την Μικρασιατική Καταστροφή, κι ενώ οι πληγές από το μαζικό ξεριζωμό χαίνουν ακόμη. Στο κέντρο της αφήγησής της, που περνά από τη δεκαετία του 30 στα χρόνια του Μεταξά, δεσπόζουν δύο ζεύγη ηρώων: Το πρώτο αφορά την ιδιόμορφη σχέση ανάμεσα σ’ έναν καλλιτέχνη και το μοντέλο του, και τη λανθάνουσα ερωτική ιστορία τους· το δεύτερο, τη σχέση ενός Αθηναίου με μια Μικρασιάτισσα. Παράλληλα, ζωντανεύουν πρόσωπα από το χώρο της τέχνης και της πολιτικής.

Η γνωστή μεταφράστρια Χίλντα Παπαδημητρίου κάνει την εμφάνισή της στην πεζογραφία με ένα «κλασικό» αστυνομικό μυθιστόρημα, από το οποίο δεν λείπει το χιούμορ. Στο «Για μια χούφτα βινύλια» (Μεταίχμιο) ο κεντρικός ήρωας αστυνόμος Χάρης Νικολόπουλος είναι ιδιόρρυθμος. Πλησιάζει τα σαράντα, αλλά ζει ακόμα με τη μαμά του και απασχολείται σε δουλειές ρουτίνας στη ΓΑΔΑ. Και τώρα, για πρώτη φορά του αναθέτουν τη διαλεύκανση μιας ανθρωποκτονίας. Πρέπει να βάλει τα δυνατά του να βρει τον δολοφόνο, αφού λαχταράει να κάνει καριέρα ντετέκτιβ, σαν τους ήρωες των αστυνομικών βιβλίων που διαβάζει. Εντούτοις, η δολοφονία του συλλέκτη δίσκων βινυλίου Σταμάτη Παυλίδη αποδεικνύεται πιο περίπλοκη απ’ όσο φαίνεται εκ πρώτης όψεως. Ο αστυνόμος Χάρης Νικολόπουλος θα βρεθεί μπλεγμένος σε μια παρέα ανθρώπων που όλοι έχουν κάτι να κρύψουν. Καλά στημένο, στο πρότυπο γνωστών αστυνομικών μυθιστορημάτων, το πρώτο της βιβλίο η Χίλντα Παπαδημητρίου έχει ένα σημαντικό προτέρημα: Γράφει για πράγματα που γνωρίζει καλά και τα γράφει απλά.

Τέλος, τρία βιβλία της κατηγορίας non fiction. Ο Στίβεν Πρέσσφιλντ έγινε διάσημος για τα φλογερά, αρχαιοελληνικής εμπνεύσεως βιβλία του «Άνεμοι πολέμου», «Οι πύλες της φωτιάς» κ.ά., και δικαίως θεωρείται από τους «μάστορες» του ιστορικού μυθιστορήματος. Εντελώς αναπάντεχα, αποφάσισε να γράψει ένα βιβλιαράκι «αυτοβοήθειας» με τον τίτλο «Ο πόλεμος της τέχνης» (μτφρ. Αντώνης Καλοκύρης, εκδ. Πατάκη) με συμβουλές για το πώς να ξεπεράσουμε την αναβλητικότητα και την οκνηρία μας, καταφέρνοντας να κάνουμε στη ζωή μας αυτά που πραγματικά ονειρευόμαστε. Έτσι προέκυψε το «Ο πόλεμος της τέχνης», μια καλογραμμένη πραγματεία με σκέψεις και παραινέσεις γύρω από τη μάχη του δημιουργικού ανθρώπου με τον εαυτό του και το χρόνο – από την οποία δεν απουσιάζει ούτε η σοφία ούτε το πρακτικό πνεύμα.

Λίντε Ζάλμπερ, Ειδικευμένη στις βιογραφίες καλλιτεχνών, η γερμανίδα ψυχοθεραπεύτρια και ζωγράφος Λίντε Ζάλμπερ έχει ήδη γράψει βιβλίο για τη Λου Αντρέα Σαλομέ, «μούσα» των Νίτσε, Φρόιντ κ.ά. Σε άλλη ήπειρο, μερικά χρόνια αργότερα, η μεξικάνα Φρίντα Κάλο ενσαρκώνει τα ίδια ιδεώδη: δημιουργικότητα, πολιτική συνείδηση, ερωτική απελευθέρωση. Η ζωή της, σημαδεμένη από το πάθος της για την τέχνη καθώς και για τον ζωγράφο Ντιέγκο Ριβέρα, υπήρξε κάτι περισσότερο από μυθιστόρημα: υπήρξε μυθική. Τόσο η απόκοσμη ομορφιά της όσο και η πληθωρική και ιδιαίτερη τέχνη της την ανέδειξαν σε μια από τις πιο εμβληματικές γυναικείες μορφές του περασμένου αιώνα. Στο συμπεριλαμβάνονται αρκετές φωτογραφίες της (π.χ. με τον Τρότσκι, λίγο πριν τη δολοφονία του στο Μεξικό) καθώς και –ασπρόμαυρες, ατυχώς– αναπαραστάσεις των έργων της.

Με κάμποσα βιβλία αυτοβοήθειας στη φαρέτρα του, ο Άλλαν Πέρσι βάζει στο «μίξερ» τον Νίτσε και βγάζει ποταμό αποφθεγμάτων για κάθε χρήση. «Το πιο συνηθισμένο ψέμα είναι αυτό με το οποίο ο άνθρωπος εξαπατά τον εαυτό του», «ο πόλεμος κάνει ηλίθιο τον νικητή και μνησίκακο τον ηττημένο», «μόνο αυτός που χτίζει το μέλλον έχει δικαίωμα να κρίνει το παρελθόν» είναι μερικά από αυτά. Παράλληλα με την ανάγνωση του Νίτσε, δανείζεται σκέψεις και αποφθέγματα από άλλους γνωστούς φιλοσόφους, όπως ο Πλάτωνας κι ο Σοπενχάουερ, αλλά και από γνωστά βιβλία των Κοέλιο ή Ρόντα Μπερν. Όλα αυτά κι άλλα πολλά στο: «Νίτσε: 99 μαθήματα καθημερινής φιλοσοφίας» (μτφρ. Αγαθή Δημητρούκα, εκδ. Πατάκης)

*Ο Κώστας Κατσουλάρης είναι συγγραφέας και βιβλιοκριτικός.

kostas.katsoularis@gmail.com