Του Βασίλη Κολτούκη*

Τον Κώστα Μπαλάφα δεν τον έχω συναντήσει ποτέ, πάρα μόνο μέσα αποτις εκθέσεις του και τα καλαίσθητα βιβλία του, "την Ηπειρο", “τα Μετέωρα","τα Νησιά" "Το αντάρτικο στην ‘Ηπειρο" και "τα Ιωάννινα". Μιλήσαμε όμως κάποιες φορές στο τηλέφωνο πριν από λίγα χρόνια. Δεν θα ξεχάσω την αγάπη του και τον νεανικό του ενθουσιασμό να μου μιλάει για την τέχνητης φωτογραφίας, παρά τα 88 του χρόνια.

Ο Κώστα Μπαλάφας, ως εκπρόσωπος της ανθρωποκεντρικής φωτογραφίας, ενδιαφέρεται για τον άνθρωπο σε σχέση με το περιβάλλον του. Οι φωτογραφίες των ανθρωπιστών φωτογράφων συμπυκνώνουν ολόκληρες ιστορίες, αφηγούνται με ένα ιδιαίτερο τρόπο έκφρασης την ιστορία του τόπου και των ανθρώπων που την κατοικούν. Οι φωτογραφίες του Κώστα Μπαλάφα χρησιμεύουν και ως ιστορικά τεκμήρια για γειτονιές που δεν υπάρχουν πια, για επαγγέλματα που χάθηκαν. Είναι λάθος όμως να πούμε ότι είναι γραφικές. Το μάτι του Κώστα Μπαλάφα δεν καταγράφει κάτι που φαίνεται παλαιϊκό, εξωτικό ή έχει κάποιο λαογραφικό ενδιαφέρον, αντιθέτως αιχμαλωτίζει σκηνές της καθημερινότητας με μια ποιητική ματιά. Ο Κώστας Μπαλάφας πιστεύω, δεν ψάχνει εικόνες που αποδίδουν μια ιδέα όπως κάνουν πολλοί φωτογράφοι. Η ζωντάνια των φωτογραφιών του φτάνει μέχρι εμάς σήμερα, επειδή είναι αυθεντικές και δεν υπηρετούν θεωρητικά σχήματα ή τυποποιημένα συναισθήματα. Οι φωτογραφίες του συνδυάζουν το μνημειώδες και το διαχρονικό με το εφήμερο και το φευγαλέο. Περιπλανήθηκε στην ελληνική επαρχία για πολλές δεκαετίες και μας έφερε εικόνες από έναν τρόπο ζωής που χαρακτηρίζεται από απλότητα, ολιγάρκεια, περηφάνεια, φιλότιμο. Μέσα από τα καρέ του μπορούμε να διακρίνουμε μιαν Ελλάδα που μοχθεί, που μάχεται αλλά και που ξέρει να επιβιώνει κάτω απο πολύ δύσκολες συνθήκες, που έζησε με τα λίγα, χωρίς να χάσει την αρχοντιά της, την τιμή της, την γλώσσα της.

Θα ήθελα να κλείσω αυτό το μικρό κείμενο με τα λόγια του δασκάλουΚώστα Μπαλάφα: "Προκειμένου να δώσεις καθαρή την αλήθεια μόνο η ασπρόμαυρη φωτογραφία έχει τη δυναμικότητα. Πολλές φορές λέω στα παιδιά να μην ταλανίζονται πολύ με τα εργαλεία.Το σημαντικότερο είναι να διαβάσουν ποίηση, να μπορέσουν να σχηματίσουν ιδεατές εικόνες στο μυαλό τους. Τότε θα δούν αυτά, που τους περνούν απαρατήρητα σήμερα, με ένα άλλο μάτι, θα τα δούν με τα μάτια της ψυχής τους και θα τα δώσουν διαφορετικά"

*Ο Βασίλης Κολτούκης είναι φωτογράφος

Ο Κώστας Μπαλάφας γεννήθηκε το 1920 στο ορεινό χωριό Κυψέλη της Άρτας από φτωχούς γονείς αγρότες. Σε ηλικία μόλις έντεκα ετών βρέθηκε στην Αθήνα και έπιασε δουλειά, ενώ το βράδυ πήγαινε νυχτερινό σχολείο. Η πρώτη του επαφή με τη φωτογραφία, όπως διηγείται ο ίδιος, ήταν σε ηλικία δεκατριών χρόνων, όταν φωτογράφισε με μια φωτογραφική μηχανή Μπράουν Κόντακ, τους συγγενείς του αφεντικού του που είχαν έρθει από την Αμερική. Το 1939 διορίστηκε έκτακτος υπάλληλος στη Γαλακτοκομική Σχολή Ιωαννίνων και εκεί τον βρήκε ο πόλεμος και η Κατοχή. Το 1943 εντάχθηκε στο 85ο Σύνταγμα του ΕΛΑΣ και κατέγραψε με το φακό του τον αγώνα του ηπειρώτικου λαού ενάντια στον κατακτητή, με τη συνείδηση ότι σώζει ιστορικές στιγμές για να τις μεταφέρει στις επόμενες γενιές. Σε κινηματογραφικό φιλμ, αποτύπωσε τις καταστροφές των χωριών, τις ζυμώσεις για την έναρξη του ένοπλου αγώνα, τις πορείες και τις μάχες των ανταρτών, το θρήνο των μανάδων, αλλά και τις εκδηλώσεις κατά την απελευθέρωση της πόλης των Ιωαννίνων. Το υλικό αυτό έμεινε κρυμμένο για 31 χρόνια κάτω από το ξύλινο πάτωμα ενός σπιτιού στα Γιάννενα. Το 1991, με τη φροντίδα και έξοδα του δημιουργού, κυκλοφόρησε η έκδοση “Κώστας Μπαλάφας. Το αντάρτικο στην Ήπειρο, Ασπρόμαυρες φωτογραφίες 1940-1944”. Σήμερα, η φωτογραφική σειρά από την Αντίσταση στην Ήπειρο, φυλάσσεται στο Μουσείο Μπενάκη μαζί με το υπόλοιπο έργο του.