2005-2012, ΠΕΡΙΟΔΟΣ Α'
Σας ευχαριστούμε
ΑRTA PRESS


Η Ελλάδα που επιμένει

Δημοσίευση: 16-12-2010 - Στήλη: Βιβλίο - Τεύχος: Τεύχος 57 (Δεκέμβριος 2010 - Ιανουάριος 2011)



Επιλογές από φθινοπωρινές εκδόσεις ελληνικής πεζογραφίας

Καθώς το 2010 οδεύει προς το τέλος του, θα διεκδικεί σίγουρα, με μοναδικό αντίπαλο το 2011, τον τίτλο της χειρότερης χρονιάς από τη Μεταπολίτευση και μετά. Η οικονομική κρίση βαθαίνει, αποκτώντας διαστάσεις που κανείς δεν φανταζόταν ένα χρόνο πριν (κι αν τις φανταζόταν, πάντως δεν το έλεγε). Η μισθωτή εργασία μετατρέπεται σταδιακά σε ουτοπία, και κάθε θέση που χάνεται είναι αμφίβολο αν θα αντικατασταθεί από άλλη με τα ίδια χαρακτηριστικά. Η Ελλάδα που θα βγει κάποτε από αυτή την πολύπλευρη κρίση (όταν με το καλό συμβεί αυτό, πάντως όχι σύντομα) δεν θα είναι αυτό που γνωρίζαμε μέχρι σήμερα. Ας είμαστε όμως ξεκάθαροι και ειλικρινείς με τον εαυτό μας: Η χώρα που γνωρίζαμε μέχρι σήμερα ήταν «ελντοράντο» μονάχα για τους δημόσιους υπάλληλους, τους αετονύχηδες, τους αεριτζήδες, κι όσους σχετίζονταν με τον έναν ή τον άλλον τρόπο με το δημόσιο.

Βέβαια, από τα χρήματα που κινούσαν όλοι αυτοί, την «έβγαζαν» –συχνά όχι άσχημα– πολλοί ακόμη: μαγαζάτορες, έμποροι, ελεύθεροι επαγγελματίες κ.λπ, μια κι ως γνωστόν το εύκολο χρήμα εύκολα ξοδεύεται. Η μνήμη βέβαια είναι κοντή και επιλεκτική, ειδικά όταν θίγεται βιαίως και όχι πάντοτε με δίκαιο τρόπο η μέχρι πρότινος ευημερία σου. Νηστεία και προσευχή, λοιπόν, για τους πιστούς, νηστεία και αναστοχασμός, για εμάς τους υπόλοιπους.

books Όλα αυτά τα προβλήματα, βέβαια, θίγονται σε βάθος στα σημαντικότερα βιβλία ελληνικής πεζογραφίας εδώ και χρόνια, μια και η λογοτεχνία προηγείται τις εποχής της, κι εξακολουθούν να είναι, πότε ευθέως και πότε συγκαλυμμένα, ο βασικός τροφοδότης της. Πάρτε, για παράδειγμα, το τελευταίο βιβλίο της Μάρως Δούκα «Το δίκιο είναι ζόρικο πολύ» (εκδ. Πατάκης), με θέμα την προσπάθεια μιας σημερινής νέας κοπέλας να κατανοήσει τι συνέβη με το τέλος της ναζιστικής κατοχής στην πόλη της τα Χανιά, και γιατί εκεί οι κατακτητές παρέμειναν, σε συνεννόηση με τους νικητές Βρετανούς, για μερικούς μήνες ακόμη. Πώς αυτά τα γεγονότα, διαπλοκές τοπικών συμφερόντων και ιστορικών συμβιβασμών, πολιτικών καταναγκασμών και κοινωνικών εγκλημάτων, με το αίσθημα του αδικαίωτου που φόρτισαν πολλούς ανθρώπους, παράγουν αποτελέσματα μέχρι και σήμερα. Πρόκειται για το δεύτερο μέρος μιας τριλογίας που ξεκίνησε έξι χρόνια πριν με το «Αθώοι και φταίχτες», κι έχει ως πρόσχημα τα παιχνίδια της Ιστορίας στο νησί της Κρήτης, στην πραγματικότητα όμως μιλάει για το πώς βιώνεται η ιστορία από γενιά σε γενιά, για τις αποκρύψεις, τις αποσιωπήσεις που επιστρέφουν δεκαετίες αργότερα, συχνά βιαίως.

Σε πιο υπαρξιακό καμβά, η Ευγενία Φακίνου επιχειρεί στο νέο της μυθιστόρημα «Οδυσσέας και Μπλουζ» (Καστανιώτης) να φέρει κοντά δυο εντελώς διαφορετικούς ανθρώπους, που τίποτε δεν φαίνεται να τους ενώνει. Έναν απομονωμένο συγγραφέα, που αδυνατεί να τελειώσει το δεύτερο βιβλίο του, και την επιμελήτριά του. Ψέματα, προσχήματα, συνθέτουν μια σειρά από κινήσεις στη μεταξύ τους σκακιέρα, κι ενώ γύρω τους οι μικρόψυχοι και σκοτεινοί άνθρωποι του χωριού στο οποίο «κρύβεται» εκείνος ετοιμάζονται με το πρώτο στραβοπάτημα να τους κατασπαράξουν. Έρωτας, αγάπη, συνύπαρξη, είναι τα στοιχήματα μεταξύ ώριμων ανθρώπων που γνωρίζουν τη δυσκολία να βρεις κοινό δρόμο με τον άλλον.

Η Ιωάννα Καρυστιάνη, η τρίτη «κυρία» της ελληνικής πεζογραφίας που εξέδωσε αυτή τη σεζόν βιβλίο, φορτώνει στα «Σακιά» της (εκδ. Καστανιώτη) όλο το άχθος της μεταπολίτευσης, ψηλαφώντας κι αυτή τις πληγές της βαθύτερης κρίσης που ταλανίζει την ελληνική κοινωνία. Η ηρωίδα της Βιβή Χολέβα είναι μια γυναίκα που προσπαθεί να υπερβεί την καταγωγή και την οικονομική της τάξη, καθηλώνεται προσωρινά από μια αθέλητη εγκυμοσύνη, καταφέρνοντας στο τέλος να βρει τον δρόμο της μέσα στις αξίες της αναδυόμενης μικροαστικής τάξης της Αθήνας.

Η οικονομική κρίση, η τρόικα, οι μισθοί που περικόπτονται, οι Αθηναίοι που βρίσκονται σε κατάσταση πανικού, είναι το καύσιμο που κινεί και το τελευταίο βιβλίο του Πέτρου Μάρκαρη με τον εύγλωττο τίτλο «Ληξιπρόθεσμα δάνεια» (εκδ. Γαβριηλίδης).

books Ένας δολοφόνος (ή τρομοκρατική οργάνωση;) που αποκεφαλίζει, κυριολεκτικά, τραπεζίτες προβληματίζει τον αστυνόμο Χαρίτο, αλλά και τους προϊστάμενούς του, υπηρεσιακούς και πολιτικούς. Γραμμένο σε πρώτο πρόσωπο, σε ενεστώτα, με γραφή απλή και αφήγηση γραμμική, το μυθιστόρημα του Μάρκαρη δεν διαφημίζει τη μαστοριά του, αν και διαθέτει μπόλικη: Κλασικό page turner, με δεκάδες εύστοχες παρατηρήσεις, καλή ατμόσφαιρα, ενδιαφέρουσα κατάληξη. Ζοφερό θέμα, ορισμένες ακόμη πιο ζοφερές παραδοχές, σ’ ένα καλά στημένο μυθιστόρημα, από το οποίο δεν λείπουν κάποιες αστοχίες στην επιμέλεια. Σε συγγραφική φόρμα, μετά από χρόνια, ο Νίκος Θέμελης (έχοντας αφήσει τον Κέδρο για το πιο «σφριγηλό» οικονομικά Μεταίχμιο), εκδίδει ένα σπονδυλωτό μυθιστόρημα με τον τίτλο «Η συμφωνία των ονείρων» (εκδ. Μεταίχμιο) μιλώντας και πάλι για τη σύγχρονη ελληνική ιστορία και τα φαντάσματά της. Από την Κατοχή μέχρι τις αρχές του 90, κάθε νουβέλα αναλαμβάνει να εικονοποιήσει μια επιμέρους εκδοχή της νεοελληνικής τραγωδίας. Από την εκδικητική και στενοκέφαλη ηρωίδα της πρώτης ιστορίας, μέχρι την αναζήτηση, πάλι μέσω της εκδίκησης, δικαίωσης στην τέταρτη και τελευταία, διαγράφεται η εικόνα μιας χώρας που επιχειρεί, όχι με ιδιαίτερη επιτυχία, το πέρασμά της από τα Βαλκάνια στην Ευρώπη.

Η νεότερη Αμάντα Μιχαλοπούλου τα βλέπει όλα αυτά από κάποια απόσταση, με την ανάλογη ψυχραιμία, και ίσως με μεγαλύτερο βάθος. Ζώντας τα τελευταία χρόνια στη Γερμανία, έγραψε ένα βιβλίο για το νόστο, την πατρίδα που χάνεται, τη σημασία του να επιστρέφεις και τι σημαίνει να νιώθεις παντού σαν τον σπίτι σου ή και παντού ξένος. Με το «Πώς να κρυφτείς» (εκδ. Καστανιώτης) επιβεβαιώνει ότι είναι μια από τις πιο ενδιαφέρουσες και επεξεργασμένες «φωνές» της νεότερης ελληνικής πεζογραφίας.

Σε εντελώς άλλο «γήπεδο» παίζει ο πρωτοεμφανιζόμενος Ευάγγελος Μαυρουδής, ο οποίος σε ώριμη ηλικία εξέδωσε πέρυσι το πρώτο μέρος μιας τριλογίας με τον γενικό τίτλο «Επιστροφή στη Σμύρνη», ενώ το πρώτο βιβλίο της σειράς είχε τον τίτλο «Η θάλασσά μας». Ο Μαυρουδής, σμυρνιός από μάνα και πατέρα, έχει μαζέψει ένα τεράστιο βιωματικό και ιστορικό υλικό, το οποίο μοιράζει σχεδόν αναλογικά ανάμεσα στα βιβλία του. Μόλις πριν ένα μήνα κυκλοφόρησε ο δεύτερος τόμος, με τον τίτλο «Ένωση και Πρόοδος» (Κέδρος, όπως και το προηγούμενο), στο οποίο μεταξύ άλλων εξηγείται παραστατικά η γέννηση και η άνοδος των Νεότουρκων στην εξουσία, αλλά και τα γεγονότα που οδήγησαν σταδιακά προς την Καταστροφή. Έργο φιλόδοξο, χωρίς μεγάλες λογοτεχνικές αρετές, είναι ωστόσο το πιο παραστατικό, πλούσιο και σοβαρό από τα εμπνευσμένα από την Καταστροφή μυθιστορήματα που είδαν το φως της δημοσιότητας τα τελευταία χρόνια. Στις σελίδες του ζωντανεύουν: ο Μουσταφά Κεμάλ, ο σουλτάνος Αμπντούλ Χαμίτ, ο φιλελεύθερος πρίγκιπας Σαμπαχεντίν, ο μητροπολίτης Σμύρνης Χρυσόστομος αλλά και η ιέρεια του χορού Ισιδώρα Ντάνκαν.

Το «Μεγάλοι δρόμοι» (εκδ. Μεταίχμιο) είναι το δεύτερο βιβλίο με διηγήματα από την ταλαντούχο ηθοποιό Λένα Κιτσοπούλου, μετά το βραβευμένο «Νυχτερίδες». Οι αρετές της γραφής της Κιτσοπούλου, αρά και ορισμένα από τα ελαττώματα, φαίνεται να παγιώνονται. Δυνατή γλώσσα, τολμηρά θέματα, χαρακτήρες με αποτύπωμα. Από την άλλη, η εμμονή της στο ζόφο και τη βία δεν είναι πάντοτε παραγωγική, θυμίζοντας στιγμές στιγμές την παλιότερη ελληνική πεζογραφία, τόσο θεματικά όσο και στη διαπραγμάτευση.

Τέλος, στις προτάσεις για τα Χριστούγεννα θα ήθελα να προσθέσω μια επανακυκλοφορία, που μάλιστα είδε το φως στις αρχές του καλοκαιριού: Το «Ρούμελη: Οδοιπορικό στη Βόρεια Ελλάδα» (εκδ. Κέδρος) του ελληνολάτρη Πάτρικ Λη Φέρμορ, αν και δεν είναι έργο μυθοπλασίας, έχει όλα τα στοιχεία της μεγάλης λογοτεχνίας. Ψήγματα μιας Ελλάδας που χάθηκε ανεπιστρεπτί, συνοδευόμενα από οξυδερκείς ανθρωπολογικές, λαογραφικές και ιστορικές παρατηρήσεις. Από τα καλύτερα κεφάλαια, το πρώτο, για τους Σαρακατσάνους, καθώς και το δεύτερο, για τα μοναστήρια στα Μετέωρα. Ολόκληρο όμως διαβάζεται ωσάν φόρος τιμής σε μια χώρα που πια υπάρχει μονάχα στην ποίησή της και σε μερικά τραγούδια της.

*Ο Κώστας Κατσουλάρης είναι συγγραφέας και βιβλιοκριτικός.
kostas.katsoularis@gmail.com