Από την απελευθέρωση της Άρτας από τους Τούρκους το 1881 μέχρι τον Δεύτερο Παγκόσμιο Πόλεμο (1943), πέρασαν από την Άρτα έξι δήμαρχοι. Σ’ αυτή τη μικρή ανασκόπηση της αυτοδιοικητικής ιστορίας της προπολεμικής Άρτας, επιλέξαμε να επικεντρωθούμε στο έργο που άφησε πίσω του ο κάθε δήμαρχος. Για να βρούμε ομοιότητες με τη σημερινή εποχή και να κάνουμε συγκρίσεις.
ΙΩΑΝΝΗΣ ΑΝΤΩΝΟΠΟΥΛΟΣ (1883-1895)
Στις πρώτες δημοτικές εκλογές (29 Μαίου 1983) που έγιναν στην Άρτα, μετά την απελευθέρωσή της από τους Τούρκους (24 Ιουνίου 1881) δήμαρχος εξελέγη ο Ιωάννης Αντωνόπουλος. Η δράση του ωστόσο είχε ξεκινήσει πολύ νωρίτερα, όταν ως μέλος του Ελληνικού Κομιτάτου, είχε φυλακιστεί επί Τουρκοκρατίας. Ο Ιωάννης Αντωνόπουλος παρέμεινε Δήμαρχος της Άρτας τρεις περίπου τετραετίες (1883- 1895) αν και ο πολιτικός του αντίπαλος ήταν ο πανίσχυρος οικονομικά και κοινωνικά εκείνη την εποχή, Ιωάννης Καραπάνος. Η Άρτα της εποχής του Αντωνόπουλου ήταν μια τουρκόπολη. Το ρολόι χτυπούσε ακόμα την δωδεκάτη ώρα στις έξι το πρωί. Αρκετοί μιναρέδες εξακολουθούσαν να υψώνονται στον ουρανό. Η σημερινή πλατεία «Σκουφά» ήταν καπνοτόπι. Ο κεντρικός δρόμος ήταν ένα σοκάκι με πολλές στροφές και γωνίες, με χαμόσπιτα, που δεν είχαν ούτε μπουχαριά για τον καπνό. Ο δρόμος αυτός κοβόταν σε αρκετά σημεία από ρέματα με ξυλογέφυρες. Ο νυκτερινός φωτισμός ήταν ανύπαρκτος . Οι χασάπηδες έσφαζαν ελεύθερα όπου ήθελαν, για αυτό και οι δρόμοι ήταν γεμάτοι αίματα και μύγες. Σε αυτήν την τουρκόπολη ο Ιωάννης Αντωνόπουλος προσπάθησε να βάλει κάποια τάξη, με τα πενιχρά οικονομικά του Δήμου. Το πρώτο δημαρχείο της πόλης εγκαταστάθηκε σε ένα κτίριο, που βρισκόταν στην πλατεία Μονοπωλείου, μεταξύ των οδών Αγίας Σοφίας και Σταματελοπούλου. Δυστυχώς δεν διασώθηκαν τα αρχεία της Δημαρχίας και τα πρακτικά των συνεδριάσεων του Δημοτικού Συμβουλίου. Έτσι δεν υπάρχει γραπτή μαρτυρία για τη δράση του ως Δημάρχου. Υπήρξε ιδρυτής της Εταιρίας Φιλαρμονικής Μουσικής από την οποία προήλθε ο σημερινός μουσικοφιλολογικός σύλλογος «Σκουφάς». Απέτυχε να επανεκλεγεί στις δημοτικές εκλογές του 1895 και δύο χρόνια αργότερα πέθανε.
ΕΥΑΓΓΕΛΟΣ ΓΑΡΟΥΦΑΛΙΑΣ (1895-1899 και 1903-1907)
Δεύτερος δήμαρχος της Άρτας εκλέχτηκε το ο Ευάγγελος Γαρουφαλιάς, σε ηλικία 30 χρόνων. Ο Γαρουφαλιάς ήταν γιος του βουλευτή Πέτρου Γαρουφαλιά, από παλιά οικογένεια της πόλης. Σπούδασε νομικά και δικηγόρησε στην Άρτα. Τάχθηκε αμέσως στο πλευρό των φτωχών τάξεων και σύντομα έγινε δημοφιλής στον αρτινό λαό. Εκλέχτηκε πανηγυρικά το 1895, παραιτήθηκε το 1899 και εκλέχτηκε βουλευτής. Επέστρεψε ξανά ως δήμαρχος στις εκλογές του 1903 και στη συνέχεια εκλεγόταν επανειλημμένα βουλευτής. Από τις πρώτες του ενέργειες ήταν να ενι- σχύσει οικονομικά τους φτωχούς συμπολίτες του, να μεταφέρει το Δημαρχείο σε ευπρεπές κτίριο, να αρχίσει την κατασκευή της πλατείας «Σκουφά» και να διορίσει γραμματοδιδάσκαλους. Πρωτοστάτησε στην ίδρυση του συλλόγου «Σκουφάς» με τη συγκρότηση βιβλιοθήκης, φιλαρμονικής και γυμναστηρίου. Σημαντικό έργο του ήταν η εκπόνηση του πρώτου ρυμοτομικού σχεδίου της Άρτας και η προσπάθεια ευθυγράμμισης της κεντρικής οδού (σημερινής Σκουφά), παρά τις αντιδράσεις των κατοίκων. Όταν, μετά την ήττα στον πόλεμο του 1897 ο στρατός υποχώρησε, ο Δήμαρχος με τους εξοπλισμένους κατοίκους κατέλαβαν το ιστορικό γεφύρι και εμπόδισαν τους Τούρκους να προχωρήσουν στην πόλη. Με την επικράτηση της ειρήνης, προμηθεύτηκε καταβρεκτήρα και η πρώτη κατάβρεξη των οδών έγινε στις 20 Ιουλίου 1898.
Στη δεύτερη δημαρχία του μετέφερε τη λαϊκή αγορά από το Μονοπλιό στη θέση Πλάτανος, τοποθέτησε φανάρια στους δρόμους, προχώρησε σε αναδασώσεις, κατεδάφισε όλα τα ετοιμόρροπα κτίρια της αγοράς και απομάκρυνε όλα τα ξύλινα παραπήγματα από το Μουχούστι μέχρι το Μονοπλιό. Το μέτρο αυτό προκάλεσε γενική εξέγερση, ο δήμαρχος αναγκαστηκε να φύγει από την πόλη, αλλά τελικά το έργο έγινε και έτσι ευθυγραμμίστηκε η κεντρική οδός. Ακόμα έχτισε τα πρώτα σφαγεία, περιόρισε τις κοινές γυναίκες κοντά στο φρούριο για να μην περιφέρονται στην πόλη, προμηθεύτηκε φανούς γκαζολίνης για την πλατεία Σκουφά, διάνοιξε τις σημερινές οδούς Παλαμά, Σπ. Λάμπρου και έκανε την πρώτη ονοματοθεσία στις οδούς της πόλης. Διάνοιξε το δρόμο προς το Γλυκόριζο, αποξήρανε το βάλτο της Μπάνης, ίδρυσε σχολεία αναλφαβήτων , ενήργησε για την επέκταση της σιδηροδρομικής Κρυονερίου- Αγρινίου μέχρι την Άρτα, χωρίς βέβαια αποτέλεσμα.
Στις εκλογές του 1907 απέτυχε να επανεκλεγεί δήμαρχος, επειδή τον πολέμησαν όλοι οι ιδιοκτήτες των σπιτιών της κεντρικής οδού και των άλλων οδών που ρυμοτόμησε. Έμεινε όμως στην Ιστορία της Άρτας ως Δήμαρχος αναμορφωτής της πόλης.
ΑΝΤΩΝΙΟΣ ΓΑΡΟΥΦΑΛΙΑΣ (1899-1904)
Ήταν μικρότερος αδερφός του Ευάγγελου Γαρουφαλιά και διετέλεσε δήμαρχος, ανάμεσα στις δύο θητείες του αδερφού του. Από τα πρώτα έργα του ήταν η παροχή βοήθειας στους απόρους και στους αρρώστους. Διέθεσε μεγάλα ποσά για να αγοραστούν εμβόλια και να έρθουν γιατροί. Οι αρρώστιες θέριζαν τους κατοίκους και όσοι είχαν ευλογιά ή χολέρα οδηγούνταν έξω από την πόλη, σε μοναστήρια. Διέθεσε χρήματα για την εκβάθυνση των πηγαδιών, που είχαν ξηραθεί λόγω της φοβερής ανομβρίας του 1899. Πήρε δάνειο 50.000 δραχμών για την ανέγερση δημοτικής αγοράς και διέθεσε ποσό 4000 δρχ για αγορά νέων φανών και σιδερένιων φανοστατών. Έκανε μεγάλο αγώνα για τη μεταφορά του επινείου της Άρτας από την Κόπρενα στο Μενίδι, χωρίς ωστόσο αποτέλεσμα, λόγω της αντίδρασης των αιτωλοακαρνάνων πολιτικών στη διοικητική υπαγωγή του Μενιδίου στο νομό Άρτας. Συνέβαλε στην ίδρυση της Ιερατικής Σχολής, προχώρησε στην ανακατασκευή του Προφήτη Ηλία, ενίσχυσε τον «Δραματικό Σύλλογο Άρτης» διότι, όπως εισηγήθηκε, «η πόλις τείνει προς τον πολιτισμόν και δέον ο Δήμος να βοηθήσει προς κατασκευήν των αναγκαίων σκηνικών». Με την αποχώρησή του από τη Δημαρχία το 1904, εκλέχτηκε τρεις φορές βουλευτής και έφτασε μέχρι το αξίωμα του αντιπροέδρου της Βουλής. Πέθανε το 1939
ΕΥΑΓΓΕΛΟΣ ΧΕΛΜΗΣ (1907-1913)
Καταγόταν από την Ίο και ήταν διευθυντής του πολιτικού γραφείου του πανίσχυρου βουλευτή Κωνσταντίνου Καραπάνου. Αν και εκπρόσωπος των πλουσίων, ως δήμαρχος ήρθε σε σύγκρουση με την Εκκλησία για την εκκλησιαστική περιουσία, ιδίως για τα χιλιάδες στρέμματα της περιοχής Τσουπί και με το κράτος για την αναστολή της είσπραξης των φόρων και την αποφυλάκιση των χρεοφειλετών. Επί δημαρχίας του κατασκευάστηκαν αγωγοί για τη διοχέτευση των νερών του Πετροβουνίου στον Άραχθο, αντικαταστάθηκαν με λίθινες πλάκες τα ξύλινα σκεπάσματα των οχετών, αγοράστηκε νέο ρολόι, καθορίστηκε η 24η Ιουνίου ως εθνική τοπική γιορτή και συνάφθηκε δάνειο 100.000 δρχ. για ρυμοτομήσεις και εξωραϊσμούς. Διετέλεσε πρόεδρος του Συλλόγου «Σκουφάς» (1905-1910).
ΜΙΧΑΗΛ ΠΑΤΣΑΛΙΑΣ (1914-1925)
Σπούδασε στη Νομική Σχολή του Πανεπιστημίου Αθηνών, της οποίας αναγορεύτηκε διδάκτωρ, έκανε μεταπτυχιακές σπουδές στο Παρίσι, διετέλεσε Πρόεδρος του Δικηγορικού Συλλόγου Άρτας και πρόεδρος του Συλλόγου «Σκουφάς» (1910-1914). Επί δημαρχίας του έγινε η ηλεκτροδότηση της πόλης, επεκτάθηκε η πλατεία Κιλκίς διανοίχτηκαν νέοι οδοί, όπως η οδός Κομνηνών και η Μ. Μπότσαρη και συντάχθηκε το ρυμοτομικό για την επέκταση της πόλης πέραν της Παρηγορήτισσας. Ακόμα διαμορφώθηκε η πλατεία Μονοπωλείου και η πλατεία Σκουφά, στην οποία τοποθετήθηκαν ωραία παγκάκια και κατασκευάστηκε πέτρινος περίγυρος, που δεν υπάρχει σήμερα. Ο Μιχαήλ Πατσαλιάς πέτυχε την υπαγωγή της περιφέρειας του ΤοπΑλτί στο Δήμο Αρταίων και ματαίωσε την κατάργηση του νομού Άρτας, χάρη στις προσωπικές του σχέσεις με τον Ελευθέριο Βενιζέλο. Μετά το 1922, με τη φροντίδα του η πόλη υποδέχθηκε 3000 πρόσφυγες από τη Μικρά Ασία και τον Καύκασο. Πέθανε στην Άρτα στις 8 Αυγούστου 1936.
ΓΕΩΡΓΙΟΣ ΚΑΖΑΝΤΖΗΣ (1925-1943)
Υπήρξε ο μακροβιότερος δήμαρχος της Άρτας Εκλέχτηκε τρεις φορές, αλλά παρέμεινε δήμαρχος δέκα οκτώ χρόνια. Από τις πρώτες του ενέργειες ήταν να ζητήσει από την κυβέρνηση την ίδρυση Ταμείου Ελαιών και να αναστείλει τις διώξεις των ληστών, χάριν της ζωής των αιχμαλώτων. Επί δημαρχίας του επεκτάθηκε ο ηλεκτροφωτισμός προς Γέφυρα, Κουτσομύτα, Στρατώνα και αργότερα σε όλους τους δρόμους και τις πλατείες της πόλης. Κατασκευάστηκε το υδραγωγείο και έγινε η ύδρευση της πόλης. Ταυτόχρονα κλείστηκαν τα πιο πολλά πηγάδια . Χτίστηκε ο προσφυγικός συνοικισμός, κοντά στην Οδηγήτρια. Χτίστηκε η δημοτική αγορά, επιστρώθηκαν πολλοί δρόμοι στην πόλη, κατασκευάστηκαν τρία δημόσια ουρητήρια, τοποθετήθηκε σημαντήρας στη Γέφυρα, ώστε να αποφεύγεται η συνάντηση δύο αυτοκινήτων πάνω σε αυτήν, αγοράστηκαν ζωγραφικά έργα. Το 1943 αντικαταστάθηκε από τις αρχές κατοχής και από τότε ιδιώτευσε, μέχρι το θάνατό του το 1950.
**Όλα τα στοιχεία του άρθρου προέρχονται από το βιβλίο του Γιάννη Τσούτσινου ΑΡΤΙΝΑ ΙΣΤΟΡΙΚΑ ΘΕΜΑΤΑ
