2005-2012, ΠΕΡΙΟΔΟΣ Α'
Σας ευχαριστούμε
ΑRTA PRESS


Στο απόκρυφα της ιστορίας

Δημοσίευση: 13-11-2009 - Στήλη: Βιβλίο - Τεύχος: Τεύχος 46 (Νοέμβριος 2009)



Προτάσεις από την πρόσφατη σοδειά ελληνικής πεζογραφίας

Αργά αργά, αλλά πιο τολμηρά από την υπόλοιπη κοινωνία, η πεζογραφία μας έχει αρχίσει εδώ και μερικά χρόνια να αγγίζει κρυμμένες ή απλώς δυσάρεστες πλευρές της ιστορίας μας, επιχειρώντας νέες αναγνώσεις ή και αποκαλύψεις. Γράφαμε ότι ο Βασίλης Γκουρογιάννης, με το μυθιστόρημά του «Κόκκινο στην πράσινη γραμμή» (Μεταίχμιο), άντλησε υλικό και θέμα από μια, σχεδόν, παρθένα για την ελληνική πεζογραφία δεξαμενή – τον «ξεχασμένο» ελληνοτουρκικό πόλεμο στην Κύπρο το 1974.

Στην ίδια κατεύθυνση, με άλλο ύφος και διαφορετικά λογοτεχνικά μέσα, κινείται ο Νίκος Δαββέτας στην πεζογραφική του παραγωγή, ειδικά στα τρία τελευταία βιβλία του. Με το προηγούμενο, το «Λευκή πετσέτα στο ρινγκ», χρησιμοποίησε την περίοδο των Δεκεμβριανών ως πλαίσιο της αφήγησής του, μια από τις πιο τραυματικές και σκοτεινές στιγμές της σύγχρονης ελληνικής ιστορίας. Στο νέο του μυθιστόρημα, «Η εβραία νύφη» (Κέδρος) έχει ως ιστορικό υπόβαθρο μια επίσης τραυματική στιγμή της ιστορίας μας, τον εκτοπισμό των εβραίων κατά τη διάρκεια της ναζιστικής κατοχής, και τον αφανισμό της εβραϊκής κοινότητας – ειδικά της Θεσσαλονίκης, όπου ο εβραϊκός πληθυσμός μετρούσε δεκάδες χιλιάδες. Σήμερα, μια νέα γυναίκα προσπαθεί να συγκεντρώσει στοιχεία για την εμπλοκή του πατέρα της στον αφανισμό των Ελλήνων εβραίων κι έρχεται αντιμέτωπη με φαντάσματα της ιστορίας και αποσιωπημένα δράματα.

Σε παρόμοιο καμβά, τα δράματα της εμφυλιακής και μετεμφυλιακής Ελλάδας, στήνει η Έλενα Χουζούρη το δικό της μυθιστόρημα «Πατρίδα από βαμβάκι» (Κέδρος), «συνέχεια», κατά κάποιον τρόπο, του πρώτου της μυθιστορήματος «Σκοτεινός βαρδάρης» το οποίο είχε ως χώρο δράσης και πάλι τη βόρειο Ελλάδα, αλλά σε προγενέστερη εποχή. Εδώ, ο κεντρικός ήρωας είναι μεταξύ αυτών που πριν το πέρας του Εμφυλίου (το 1949) έφυγαν πρόσφυγες σε διάφορες ανατολικές χώρες – στην περίπτωσή του στο, σημερινό, Ουζμπεκιστάν, στην Τασκένδη. Η αφήγηση πιάνει το νήμα δεκαοχτώ χρόνια μετά, όταν ο γιατρός Στέργιος Χ. αποφασίζει να αφήσει πίσω του την καινούργια πατρίδα του και να επιχειρήσει μια δεύτερη, πιο επώδυνη ακόμη «μετανάστευση», ένα ταξίδι επιστροφής στον γενέθλιο τόπο. Εικόνες από το τραυματικό παρελθόν του, καθώς και αισθήματα από τον παράνομο έρωτά του με μια Ρωσίδα, βγαίνουν σταδιακά στην επιφάνεια, καθώς το τρένο από την Τασκένδη προς τη Μόσχα συνεχίζει την πορεία του…

Σε εντελώς άλλο κλίμα, η Δήμητρα Κολλιάκου, έπειτα από ένα ενδιαφέρον πρώτο μυθιστόρημα («Μαγείο» [Εστία]) κι ένα απολύτως επιτυχημένο δεύτερο («Θερμοκρασία δωματίου», [Πατάκης]) συγκεντρώνει στην «Αρρώστια των βουνών» (Πατάκης) τέσσερις νουβέλες, με τη γνωστή της υπαρξιακή θεματολογία, και ένα ύφος γραφής που δίνει μεγαλύτερο βάρος στην ανάπτυξη των χαρακτήρων παρά στην πλοκή. Κοινός τόπος: ο πόθος, σε διάφορες παραλλαγές. Ο ανεκπλήρωτος πόθος, ο ασεβής, ο ματαιωμένος και ο ξοδεμένος. Ο πόθος είναι η ενέργεια που κινεί και το πέμπτο μυθιστόρημα του Στέφανου Δάνδολου «Ο τελευταίος κύκνος» (Καστανιώτης), μια ελεγεία για τα ένστικτα και την άγρια ομορφιά της εφηβείας. Βρισκόμαστε: στη δεκαετία του 80: Η έλευση μιας ιδιαίτερης και έντονα ερωτικής κοπέλας σε ένα γυμνάσιο των νοτίων προαστίων προκαλεί αναστάτωση στους συμμαθητές της που την ακολουθούν σε μια φρενίτιδα με πολλή μουσική και ακόμη περισσότερα απρόοπτα. Ωστόσο, σε αυτό το κλίμα, μια μαζική αυτοκτονία νέων λίγο πριν από την Πρωτοχρονιά, θα σημαδέψει για πάντα τις ζωές των νέων, οι οποίοι σήμερα, τόσα χρόνια μετά, παραμένουν σημαδεμένοι από τα μυστικά της εφηβείας τους. Γραμμένο με μπρίο και ταχύτητα, «Ο τελευταίος κύκνος» δίνει μια πειστική εκδοχή για τα φαντάσματα μιας γενιάς (των σημερινών 40ήδων) και το κενό που την έχει σημαδέψει.

Πρωτοεμφανιζόμενη η Ευσταθία Ματζαρίδου, γεννήθηκε το 1965 στην Ορεστιάδα, με σπουδές Φιλολογίας, αλλά και Ψυχολογίας και Συμβουλευτικής Οικογενειών στη Γερμανία. Με το «Ένας κόμπος όλα» (Μεταίχμιο) διαπραγματεύεται την ιστορία μιας γυναίκας η οποία, λίγο πριν την εμμηνόπαυση, μένει έγκυος. Το γεγονός αυτό ανατρέπει όλα τα δεδομένα της μέχρι τότε ζωής της, και θα επιχειρήσει να κάνει μια καινούργια αρχή, αφήνοντας πίσω της «τα συμπλέγματα και της ενοχές που της φόρτωσε η πατριαρχική επαρχιακή κοινωνία όπου μεγάλωσε». Ένα μυθιστόρημα για τη χειραφέτηση, το δικαίωμα στην αυτοδιάθεση, αλλά και τα στερεότυπα που ταλανίζουν τις σχέσεις μας με τους άλλους και με τον εαυτό μας.

Από την άλλη, ο Γιώργος Σκαμπαρδώνης, έπειτα από δύο μυθιστορήματα με ιστορικό βάθος, με το «Μεταξύ σφύρας και Αλιάκμονος» (Ελληνικά Γράμματα) επιστρέφει στην τέχνη που τον έκανε γνωστό και αγαπητό, στη μικρή φόρμα, στα διηγήματα.

«Επανέρχεται», ως σχήμα λόγου, αφού ποτέ δεν έπαψε να την ασκεί, κι ακόμη και τα 27 διηγήματα του παρόντος τόμου γράφτηκαν ως σφήνες στα μυθιστορήματά του, τα τελευταία τέσσερα χρόνια. Σε αυτά επανέρχονται «θέματα από το οικείο σύμπαν του συγγραφέα: τα άφεγγα μέρη, οι αναδιπλώσεις της μνήμης, οι υπόγειες κρύπτες. Το νερό, η θάλασσα, η υπέρβαση της αντοχής, η απώλεια. Η ειρωνεία του τυχαίου που μεταβάλλει τα πάντα.» Και βέβαια, για μια ακόμη φορά, ο Σκαμπαρδώνης μας ξαφνιάζει με έναν τίτλο-λογοπαίγνιο που θα μείνει.

Τέλος, το ενδιαφέρον που εκδηλώνεται τελευταία για «παραγνωρισμένο» Δημοσθένη Βουτυρά είναι καλοδεχούμενο και απόλυτα δικαιολογημένο. Στο «Καράβι του Θανάτου» (Τόπος) έχουμε να κάνουμε με μια ανθολόγηση «μαύρων» διηγημάτων του, από τους έξι πρώτους τόμους των Απάντων του. Η επιλογή των κειμένων και η επιμέλεια είναι του Βάσια Τσοκόπουλου. Μια θαυμάσια ευκαιρία για να σκληρόδετη έκδοση.

*Ο Κώστας Κατσουλάρης είναι συγγραφέας και βιβλιοκριτικός.
kostas.katsoularis@gmail.com