Ζωογόνοι Θάνατοι
Εδώ και λίγες μέρες, με μικρά διαλλείματα ηλιοφάνειας, βρέχει ακατάπαυστα στο κλεινόν άστυ, θυμίζοντάς μας ότι, παρά τις περί του αντιθέτου προκαταλήψεις, υπάρχει πράγματι εποχή ονόματι φθινόπωρο. Με τα νερά να κατακλύζουν δικαίους και αδίκους, συνειδητοποιούμε για μια ακόμη φορά, the hard way, ότι οι πόλεις που φτιάξαμε ανταποκρίνονται σωστά μονάχα στους 25 βαθμούς Κελσίου, με ηλιοφάνεια. Και σαν να μην έφταναν όλα αυτά, έχουμε και εκλογές, σπορ που τείνει να πάρει εθνικά χαρακτηριστικά, το οποίο και ασκούμε δυσθύμως ανά διετία – τόσο μας εξάπτει...

Σε ό, τι αφορά τις εκδόσεις, τα πράγματα γίνονται όλο και πιο μπερδεμένα αφού, χάρη στις νέες τεχνολογίες και στα σοφιστικέ μηχανήματα, η έκδοση ενός βιβλίου έχει γίνει ευκολότερη και, κυρίως, φθηνότερη από ποτέ. Εκδοτικοί οίκοι ξεπηδούν κάθε τόσο σαν τα μανιτάρια, οι περισσότεροι επιχειρώντας να εκμεταλλευτούν τη μανία (θεμιτή, κατανοητή, εύλογη, αλλά… μανία) του Έλληνα να δει το όνομά του τυπωμένο πάνω σε ένα βιβλίο.

Μέσα σ’ αυτόν τον ορυμαγδό, χρέος δικό μας –ποιοι είμαστε εμείς; Ας πούμε οι επαγγελματίες της ανάγνωσης, όσοι προσπαθούμε να επηρεάσουμε τα αναγνωστικά γούστα, δημοσιολογώντας ο καθείς από το μετερίζι του– είναι να προτείνουμε βιβλία με άποψη, με αποτύπωμα, όχι βαριά, δύσκολα, ελαφριά ή… νόστιμα, αλλά βιβλία τα οποία αφού τα έχεις διαβάσει θέλεις να τα βάλεις σε μια βιβλιοθήκη και να τα κρατήσεις. Θες να τα έχεις, γιατί κάτι δικό σου αποτυπώνεται εκεί μέσα, κάποια φωνή σου μίλησε, κάποια ηχώ έφτασε στ’ αυτιά σου.

Αυτό το μήνα: Φίλιπ Ροθ. Ξέρω, σας έχουν ζαλίσει με τον Φίλιπ Ροθ, ενδεχομένως και να έχει πέσει κάποιο βιβλίο του στα χέρια σας και να μην σας ενθουσίασε. Κατανοητό, κανένας συγγραφέας, όσο σημαντικός κι αν είναι, δεν γράφει μονάχα αριστουργήματα. Και σε ό,τι αφορά τον Ροθ, η δική μας διαχρονική πρόταση έχει τον τίτλο «Αμερικανικό Ειδύλλιο». Ωστόσο, το «Φεύγει το φάντασμα – Exit ghost» (Πόλις, μτφρ. Κατερίνα Σχινά) έχει όλα τα γνωρίσματα του μεγέθους του Ροθ και διαβάζεται απνευστί, παρά τα όχι και τόσο αβανταδόρικα θέματά του. Όπως σε όλα τα τελευταία βιβλία του, ο Ροθ έχει μπει σε μια φάση που συνομιλεί, μέσα από κώδικες αλλά και ευθέως, με το ενδεχόμενο του θανάτου, περιγράφοντας και οικτίροντας τις ταπεινώσεις με τις οποίες τιμωρείται το ανθρώπινο σαρκίο από το γήρας. Εδώ, ο Ζούκερ- μαν –το alter ego του– επιστρέφει μετά από πολλά χρόνια στην Νέα Υόρκη για να επισκεφτεί τον ειδικό ουρολόγο μπας και καταφέρει να βρει λύση για την ακράτειά του. Η συμπτωματική επαφή του με μια παλιά του γνωστή, τελευταία σύντροφο ενός από τους αγαπημένους του αμερικανούς συγγραφείς, θα αλλάξει τα σχέδιά του και θα τον οδηγήσει σε μια παράτολμη, για τον ίδιο, απόφαση: Να δεχτεί να ανταλλάξει το σπίτι του στην εξοχή με ένα διαμέρισμα στη Νέα Υόρκη στο οποίο ζει ένα μοντέρνο ζευγάρι θαυμαστών του.

Ο Ροθ διαβάζεται όπως πίνεται το παλιό καλό κρασί, και το μόνο που αναρωτιέσαι είναι πόσα χάνεις –γιατί πάντα χάνεις– που δεν τον διαβάζεις στο πρωτότυπο. Η γλώσσα του, φαινομενικά απλή και σίγουρα στρωτή, είναι σμιλευμένη με μαεστρία, όπως και η ιστορίες του, οι οποίες παραπλανητικά δίνουν την εντύπωση ότι βολοδέρνουν δεξιά κι αριστερά, ενώ στις πραγματικότητα αποτελούν κεντήματα πάνω στο ίδιο μοτίβο, πάντοτε μέσα από θαυμάσια πορτρέτα ανθρώπων καθημερινών, ιδιότυπων κι όμως μέσων αμερικανών. Θαυμάσιο παράδειγμα τέτοιου πορτρέτου, η σύντομη εξιστόρηση –μέσα σε λίγες σελίδες– της ζωής του μοναδικού του γείτονα στο ερημητήριο όπου ζει και της παράξενης και καταναγκαστικής (κι ωστόσο κάπου θαυμαστής) ζωής που έζησε.

Η επαφή με το ζευγάρι των νεορκέζων από τη μία και την πρώην σύζυγο του διάσημου συγγραφέα από την άλλη, πυροδοτούν αλλαγές στο κλειστό σύστημα του Ζούκερμαν, στην αυστηρά μοναστική ζωή του που έχει ως αρχή και τέλος τη συγγραφή – τη συγγραφή ως αυτοσκοπό, τη συγγραφή ως ύπαρξης. Αν προστεθεί σε αυτούς τους ήρωες και ο νεαρός αδίστακτος λόγιος που προσπαθεί να ανασυστήσει την «αληθινή» βιογραφία του νεκρού συγγραφέα, τότε γίνεται φανερό ότι ο Ροθ έχει μπροστά του όλα τα υλικά που χρειάζεται για να οδηγήσει τα πράγματα εκεί όπου θέλει: Στην ανηλεή κριτική του σύγχρονου τρόπου ζωής, στην καυστική αποδόμηση του δημοσιογραφικού λόγου, που μετατρέπει τα πάντα σε φθηνό κουτσομπολιό, αλλά και στην αφιέρωση σύντομων και περιεκτικών παρατηρήσεων για τη γραφή, την ανάγνωση, τη λογοτεχνία. Ας κλείσουμε αυτή την παρουσία, με μερικές φράσεις δανεισμένες από την επιστολή που στέλνει η σύντροφος του νεκρού συγγραφέα στον διευθυντή των Νιου Γιορκ Τάιμς, διαμαρτυρόμενη για το ήθος και το ύφος της περί των πολιτιστικών δημοσιογραφίας: «Αν διέθετα λίγη από την εξουσία του Στάλιν, δεν θα τη σπαταλούσα στην προσπάθεια να φιμώσω τους ευρηματικούς συγγραφείς. Θα φίμωνα όσους γράφουν για τους ευρηματικούς συγγραφείς. Θα απαγόρευα κάθε δημόσια συζήτηση περί λογοτεχνίας στις εφημερίδες, στα περιοδικά, στις φιλολογικές επιθεωρήσεις. Θα απαγόρευα την εισαγωγή της λογοτεχνίας σε κάθε δημοτικό, γυμνάσιο, κολέγιο και πανεπιστήμιο της χώρας. Θα έθετα εκτός νόμου τις λέσχες ανάγνωσης και τη διαδικτυακή συζήτηση περί βιβλίων[…]. Θα άφηνα τους αναγνώστες στην ησυχία τους με τα βιβλία τους, για να κάνουν ό,τι θέλουν μόνοι τους. Και θα το έκανα αυτό για όσους αιώνες απαιτούνταν ώστε να αποτοξινωθεί η κοινωνία από τις δηλητηριώδεις ανοησίες.» Αμήν.
 
*Ο Κώστας Κατσουλάρης είναι συγγραφέας και βιβλιοκριτικός.
kostas.katsoularis@gmail.com