Με τον όρο «κλιματική αλλαγή» περιγράφεται η οφειλόμενη στην ανθρώπινη δραστηριότητα αύξηση της θερμοκρασίας του πλανήτη και οι εικαζόμενες συνέπειές της. Βέβαια, περί κλιματικής αλλαγής, λιωσίματος των πάγων, ανόδου της στάθμης των υδάτων, ακούμε χρόνια τώρα. Το ηχηρότερο καμπανάκι ωστόσο χτύπησε πριν από δύο περίπου χρόνια, όταν δημοσιεύτηκε η δεύτερη έκθεση της Διακυβερνητικής Επιτροπής για την Κλιματική Αλλαγή (IPCC). Σύμφωνα με αυτή, η υπερθέρμανση δεν ήταν ένα ζοφερό σενάριο του μέλλοντος, αλλά ανησυχητική πραγματικότητα. Αν σκεφτούμε ότι η επιτροπή δεν είχε λάβει υπόψη της τα τελευταία δύο χρόνια (2005-2007), στα οποία, σύμφωνα με τους επιστήμονες, επιταχύνθηκαν πέρα από κάθε πρόβλεψη τα οφειλόμενα στην κλιματική αλλαγή φαινόμενα, καταλαβαίνουμε ότι τα πράγματα δεν είναι απλώς ανησυχητικά, αλλά κρίσιμα.

Όπως είναι λογικό, τα «κακά νέα» και η ταχύτατη διάδοσή τους ακολούθησαν σειρά εκδόσεων σχετικά με το θέμα. Λευκώματα ή βιβλία, επιστημονικά ή εκλαϊκευτικά, τρομολάγνα, καθησυχαστικά ή ψύχραιμα, έβαλαν την «κλιματική αλλαγή» στη ζωή μας, εμπλουτίζοντας με επιστημονικά στοιχεία τις φήμες και τις δημοσιογραφικές κορώνες, δίνοντάς μας υλικό για κατανόηση και συνειδητοποίηση της κατάστασης. Το λεύκωμα «Η γη αύριο...» του Yannick Monget, που κυκλοφόρησε από τις εκδόσεις με το χαρακτηριστικό όνομα «Οιωνός», ανήκει στην κατηγορία των βιβλίων που επιχειρούν να αφυπνίσουν βιαίως τους αναγνώστες, αν όχι να τους τρομοκρατήσουν. Η βασική σύλληψη της έκδοσης, από οπτικής άποψης, είναι η παράθεση εικόνων από γνωστές πόλεις ή τοποθεσίες που με την κατάλληλη ψηφιακή επεξεργασία εμφανίζονται όπως θα «είναι» στο μέλλον. Βλέπει έτσι κανείς το Παρίσι καταποντισμένο, την Ακρόπολη «πνιγμένη» από πυκνή βλάστηση, τη Νέα Υόρκη να τη «δέρνουν» οι τυφώνες, κ.ά. Στα συν της έκδοσης, το καλό και συνοπτικά δοσμένα πληροφοριακό υλικό, αλλά και η παράθεση διαφορετικών «σεναρίων» καταστροφής.

Bιβλίο έκθεσης υποθετικών μελλοντικών καταστάσεων είναι και το «Έξι βαθμοί» (Polaris) –υπότιτλος: «Το μέλλον της ανθρωπότητας σε έναν θερμότερο πλανήτη»– του δημοσιογράφου Μαρκ Λίνας. Σε αυτό εξετάζονται οι επιπτώσεις που θα έχει για τη ζωή στον πλανήτη η μέση άνοδος της θερμοκρασίας κατά μία, δύο, έως και κατά έξι βαθμούς Κελσίου. Οι υποθέσεις αυτές βασίζονται σε εκτιμήσεις ότι το πιθανότερο σενάριο είναι μια αύξηση της μέσης θερμοκρασίας τα επόμενα πενήντα χρόνια μεταξύ δύο και τριών βαθμών. Αυτό που σοκάρει τον αναγνώστη, είναι πόσο καταστροφικές είναι οι συνέπειες ακόμη και σύμφωνα με την πλέον αισιόδοξη υπόθεση, αυτή της αύξησης κατά μία μονάχα μονάδα της θερμοκρασίας.


Με το ίδιο θέμα, το «Heat» (Ψυχογιός) –υπότιτλος: «πώς να σώσουμε τον πλανήτη μας από το φαινόμενο του θερμοκηπίου»– του γνωστού δημοσιογράφου και ακτιβιστή Τζορτζ Μόνμπιοτ είναι από τα πιο καλογραμμένα και καλά ζυγισμένα βιβλία του είδους. Ο Μόνμπιοτ, που ειδικεύεται σε ζητήματα παγκοσμιοποίησης και οικολογίας, δεν περιορίζεται στην κατατρομοκράτηση του αναγνώστη –δουλειά, όχι ιδιαιτέρως δύσκολη με τα στοιχεία που υπάρχουν–, αλλά προχωράει και σε πρακτικές, ριζοσπαστικές πλην εφαρμόσιμες προτάσεις.




Αν πάντως θέλει κανείς μια πιο πανοραμική εικόνα των επερχόμενων αλλαγών (χωρίς την επέμβαση κομπιούτερ), τότε ο «Άτλας των κλιματικών αλλαγών» (Polaris) των Κ. Ντάου και Τ. Τάουνινγκ είναι μια πρώτης τάξεως οπτικοποίηση όλων των σχετικών πληροφοριών, μια και περιλαμβάνει περισσότερους από 50 πολύχρωμους χάρτες και γραφήματα για τις αιτίες των κλιματικών αλλαγών και τις πιθανές επιπτώσεις τους στους ευάλωτους πληθυσμούς, στα αποθέματα νερού, στα οικοσυστήματα και στη βιοποικιλότητα.
 
Τέλος, η μελέτη του Τζον Μπέλαμι Φόστερ με τίτλο «Οικολογία και καπιταλισμός» (Μεταίχμιο) καταπιάνεται με σειρά κρίσιμων οικολογικών ζητημάτων, μεταξύ των οποίων και η υπερθέρμανση του πλανήτη. Στο κέντρο του προβληματισμού του Φόστερ είναι η ίδια η επεκτατική και αχαλίνωτη φύση του καπιταλισμού, αφού η εμπορευματοποίηση των πάντων οδηγεί στην αλόγιση χρήση των φυσικών πόρων.  Απόσπασμα από την Έκθεση Stern «Οι οικονομικές προβλέψεις για διάστημα μεγαλύτερο της δεκαετίας είναι δύσκολες και ανακριβείς. Η ανάλυση της κλιματικής αλλαγής απαιτεί, από την ίδια της τη φύση, προβλέψεις για 50, 100, 200 και πλέον έτη. Οποιαδήποτε τέτοιου τύπου προσομοίωση απαιτεί προσοχή και ταπεινότητα, και τα αποτελέσματα εξαρτώνται άμεσα από το μοντέλο και τις υποθέσεις του. Mερικές από τις μεγάλες αβεβαιότητες στην επιστήμη αφορούν τομείς (όπως, για παράδειγμα, οι επιπτώσεις των πολύ υψηλών θερμοκρασιών), για τους οποίους γνωρίζουμε ελάχιστα και για τους οποίους δε μπορούμε –και δεν θέλουμε– να κάνουμε παρά μόνο υποθέσεις, καθώς είναι πέρα από κάθε προηγούμενη ανθρώπινη εμπειρία. Το βασικό μήνυμα αυτών των μοντέλων είναι ότι όταν προσπαθήσουμε να λάβουμε υπόψη το άνω εύρος των κινδύνων και τις αβεβαιότητες, τα σταθμισμένα κατά πάσα πιθανότητα κόστη είναι πολύ μεγάλα. Μεγάλο μέρος των κινδύνων μπορεί να μειωθεί μέσω μιας σθεναρής πολιτικής αντιμετώπισης. Ισχυριζόμαστε ότι αυτό μπορεί να επιτευχθεί μ’ ένα πολύ μικρότερο κόστος από τα υπολογιζόμενα κόστη των συνεπειών. Μ’ αυτή τη λογική, η αντιμετώπιση είναι μια ιδιαίτερα παραγωγική επένδυση.» (Nicholas Stern, «Τα οικονομικά της κλιματικής αλλαγής».

*Ο Κώστας Κατσουλάρης είναι συγγραφέας και βιβλιοκριτικός.
kostas.katsoularis@gmail.com