Με την obamania να έχει φτάσει πλέον «στο κόκκινο», γεννιέται το ερώτημα: Υπάρχει άραγε ένας «Ομπάμα» μεταξύ των αμερικανών συγγραφέων; Με άλλα λόγια: Υπάρχει αφροαμερικανός συγγραφέας με την φινέτσα του Μπάρακ, που να είναι σημαντικός χωρίς αυτό να σχετίζεται με το «χρώμα» του, πολιτικά ρηξικέλευθος άσχετα από την «μαύρη» συνείδησή του, σε ανοιχτή σύγκρουση με ό,τι τον περιορίζει στην έγχρωμη ταυτότητά του; Υπάρχει. Είναι ο Percival Everett. Φιλόσοφος, μυθιστοριογράφος, καθηγητής σε Πανεπιστήμιο του Λος Άντζελες, με ράντζο στην Καλιφόρνια και εξοχικό στο Βανκούβερ Άιλαντ, δεκαεπτά βιβλία και κάμποσα λογοτεχνικά βραβεία στη φαρέτρα του. Και βέβαια, δεν προξενεί ιδιαίτερη εντύπωση που το όνομά του φιγουράρει σε σάιτ συγγραφέων-υποστηρικτών του δημοκρατικού υποψηφίου ( www.authorsforobama.org). Ποιος σώφρων άνθρωπος στη σημερινή Αμερική, ειδικά καλλιτέχνης ή συγγραφέας, θα έκανε το αντίθετο;
Ο Έβερετ είναι από τους νεότερους μιας ελίτ αμερικανών συγγραφέων –τους Ε. Λ. Ντοκτόροου, Ντον ΝτεΛίλο και Φίλιπ Ροθ, μεταξύ άλλων–, των οποίων η φήμη, παρότι έχουν καταξιωθεί στη συνείδηση του βιβλιοφιλικού κοινού, προσκρούει μονίμως στο τοίχος του νεοσυντηρητισμού και του θρησκευτικού σκοταδισμού που έχει (είχε;) υψωθεί στο εσωτερικό της αμερικανικής χώρας περισσότερο από μια δεκαετία τώρα. Χαρακτηριστικό όλων αυτών, η ευθεία αμφισβήτηση του αμερικανικού τρόπου ζωής, των ηθικών και θρησκευτικών αξιών της ακροδεξιάς, σε συνδυασμό με τη χρήση ιδιαίτερα προωθημένων αφηγηματικών τεχνικών. Απ’ όλους αυτούς, ο Πέρσιβαλ Έβερετ ξεχωρίζει για δύο λόγους: Ο πρώτος είναι ότι είναι μαύρος. Κι ο δεύτερος ότι δεν το έχει αναγάγει σε κεντρικό του ζήτημα. Ή, τουλάχιστον, όχι με τον «μαύρο» τρόπο...
Στην Ελλάδα έχουν κυκλοφορήσει τρία μυθιστορήματά του από τον εκδοτικό οίκο «Πόλις». Πρόκειται για τα «Πληγωμένοι», «Αμερικανική έρημος» και «Το σβήσιμο». Σε όλα ανιχνεύεται η ιδιαίτερη σατυρική και απομυθοποιητική ματιά του Έβερετ, ωστόσο αυτό που θεματοποιεί τη σχέση του με τη μαύρη ταυτότητά του είναι το δίχως άλλο το «Σβήσιμο» – ένα από τα σημαντικότερα σύγχρονα αμερικανικά μυθιστορήματα.
Αξίζει να σκιαγραφήσουμε το «στόρι» του: Ο Θελόνιους «Μονκ» Έλισον είναι συγγραφέας και πανεπιστημιακός. Παρότι πάππου προς πάππου αφροαμερικανός, στα περίπλοκα και δυσνόητα μυθιστορήματά του προτιμά να καταφεύγει σε διασκευές αρχαιοελληνικών τραγωδιών (κάτι που έχει κάνει και ο Έβερετ στο «For her dark skin», μια διασκευή της Μήδειας). Όμως τα περισσότερα, αν και του χάρισαν κάποια φήμη στον αμφιλεγόμενο χώρο της λογοτεχνικής πρωτοπορίας, υπήρξαν παταγώδεις εμπορικές αποτυχίες. Κι ενώ ο Μονκ έχει βάλει στο κέντρο του συγγραφικού του οράματος το πλήρες «σβήσιμο» της αφροαμερικανικής περιχαρακωμένης ταυτότητας, το τελευταίο του μυθιστόρημα απορρίπτεται από τους εκδότες με την αιτιολογία ότι «δεν γράφει καθόλου σαν μαύρος». Το αρχικό αίσθημα αδικίας δεν αργεί να μετατραπεί σε θυμό όταν βλέπει την ιλιγγιώδη επιτυχία του πρώτου μυθιστορήματος μιας μαύρης συγγραφέως που περιγράφει –τι άλλο;– τη μιζέρια της καθημερινότητας στα γκέτο...
Μόνος κι απελπισμένος, ο Μονκ βρίσκει διέξοδο στη χειμαρρώδη γραφή μιας παρωδίας αυτού του μπεστ-σέλερ, με ήρωα έναν βίαιο, άξεστο και βρόμικο «αράπη» του γκέτο. Αν και δεν το παίρνει στα σοβαρά, το βιβλίο αυτό θα κάνει κυριολεκτικά πάταγο και θα τον διχάσει ανάμεσα σε δύο αντιμαχόμενα προσωπεία: Του διανοούμενου πανεπιστημιακού, που ακόμη και το όνομά του αποτελεί συνένωση τους ονόματος δύο σημαντικών έγχρωμων καλλιτεχνών –του πρωτοπόρου τζαζίστα Θελόνιους Μονκ και του συγγραφέα Ράλφ Έλισον–, και του «Σταγκ Αρ Λι», οργισμένου νεαρού συγγραφέα, που μιλάει, γράφει και σκέφτεται στα περιορισμένα αγγλικά του γκέτο. Κι όλα αυτά ενώ η αδελφή του Λίσα, γιατρός σε γυναικολογική κλινική, δολοφονείται από κάποιον φανατικό πολέμιο των αμβλώσεων και η μητέρα του αργοσβήνει σε μια απρόσωπη κλινική. Ωστόσο, το τελικό χτύπημα θα έρθει μέσα από το ίδιο το λογοτεχνικό σινάφι: ο Μονκ χρίζεται μέλος της επιτροπής για το σημαντικότερο λογοτεχνικό βραβείο της χώρας και βρίσκεται στην παράδοξη θέση να πασχίζει να αποτρέψει τη βράβευση του «μαύρου» βιβλίου που έχει συγγράψει ο ίδιος – ή για την ακρίβεια το alter ego του.
Μακριά από έγχρωμους που βάφουν τα μαλλιά τους ή λεπταίνουν τη μύτη τους, τόσο ο Μπάρακ Ομπάμα όσο κι ο Πέρσιβαλ Έβερετ, σε τελείως άλλη κλίμακα βέβαια, αποτελούν δύο εντελώς ξεχωριστές (και διακριτές) περιπτώσεις σύγχρονων μαύρων που κατάφεραν να αναδειχτούν χωρίς να παίζουν το χαρτί του «χρώματος». Το αντίθετο, μάλιστα: Μετέτρεψαν το «χρώμα» σε μέρος ενός ευρύτερου μωσαϊκού που τους καθιστά πιο ενδιαφέροντες αμερικανούς από τους στενόμυαλους «λευκούς προτεστάντες αγγλοσάξονες», στις φοβίες και στα συμπλέγματα των οποίων είχε χτίσει το επιτελείο του Μπους την καταστροφική πολιτική του.

*Ο Κώστας Κατσουλάρης
είναι συγγραφέας και βιβλιοκριτικός.
kostas.katsoularis@gmail.com