ΑΠΟΚΡΙΕΣ ΣΤΟ ΠΕΤΑ

"θα γίνουμε καρναβάλια
θα γίνουμε γιατροί,
την Καθαρά Δευτέρα
θα φάμε πιταστή"

Του Θωμά Ξυλογιάννη

Μπαίνοντας το Τριώδιο, ξεκινούν τα αποκριάτικα γλέντια και τα ξεφαντώματα. Πανάρχαιες παραδόσεις με ρίζες στη διονυσιακή έκφραση της αρχαίας Ελλάδας, πέρασαν δια μέσου των αιώνων για να φτάσουν στις μέρες μας με τη μορφή του Καρναβαλιού και της Αποκριάς.
Οι μασκαράδες, με μουντζουρωμένα πρόσωπα, φορώντας κουρέλια και προβιές ζώων, φορτωμένοι με κουδούνια, αναπαριστούν δράκους, αρκούδες, λάμιες, καλικάντζαρους και ένα σωρό ανθρωπόμορφα τέρατα που ζούσαν στις διηγήσεις και στη φαντασία των παλιότερων.
Από τα λιγα έθιμα που διατηρούνται αυτούσια μεχρι τις μέρες μας είναι το γαϊτανάκι, ένας χορός που δένει απόλυτα με το χρώμα και το κέφι της Αποκριάς. Το γαϊτανάκι πέρασε στην Ελλάδα από πρόσφυγες του Πόντου και της Μικράς Ασίας και έδεσε απόλυτα με τα άλλα τοπικά έθιμα, αφού η δεξιοτεχνία των χορευτών αλλά και ο ιδιαίτερος χαρακτήρας του δεν αφήνουν κανέναν αδιάφορο!

Ένας κρατάει ένα μεγάλο στύλο στο κέντρο, από την κορυφή του οποίου ξεκινούν οκτώ μακριές κορδέλες, καθεμιά με διαφορετικό χρώμα (τα γαϊτάνια, που δίνουν το όνομά τους στο έθιμο). Γύρω από το στύλο οκτώ χορευτές- τέσσερις ντυμένοι τσολιάδες και τέσσερις γυναίκες- κρατούν από ένα γαϊτάνι και χορεύουν τραγουδώντας παραδοσιακά τραγούδια, συρτά και τσάμικα, όπως "όλες οι παπαρούνες",  "καραγκούνα σβαρνιάρα" , καθώς και σκωπτικά  της Αποκριάς πάντα με τη συνοδεία μουσικής από αυτοδίδακτους οργανοπαίκτες της περιοχής.
Τα πιο παλιά αποκριάτικα μπουλούκια στην περιοχή της Άρτας ήταν του Πέτα και της Γραμμενίτσας. Η προετοιμασία στο Πέτα ξεκινούσε μήνες πριν, με το κλείσιμο της συμφωνίας με τα "όργανα", δηλαδή του μουσικού συγκροτήματος. Οι πρώτες πρόβες γίνονταν στη θέση "Μνημείο".
Οι Πετανίτες μασκαράδες, μετά την Τσικνοπέμπτη κυκλοφορούσαν καθημερινά στα στενά σοκάκια του χωριού και το Σάββατο πήγαιναν στην Βαλαώρα, στις γειτονιές της Πάνω Πόλης της Άρτας, όπου σπίτι-σπίτι χόρευαν και έπαρναν για φιλοδώρημα είτε χρήματα είτε γλυκά και τσίπουρο.  Αργά το απόγευμα κατέληγαν στο  κέντρο της Άρτας, όπου έδιναν μερικές ακόμα παραστάσεις στην κεντρική πλατεία της πόλης. Μόλις νύχτωνε επέστρεφαν στο Πέτα και ανασυντάσσονταν για το βραδυνό γλέντι σε προκαθορισμένο καφενείο, με την ίδια ορχήστρα που τους συνόδευε συνεχώς. Στο τραγούδι συμμετείχαν και οι παρευρισκόμενοι χωριανοί αλλά για να χορέψουν στο καφενείο το βράδυ έπρεπε να πληρώσουν τα όργανα. Το γλέντι επαναλαμβάνονταν και την επόμενη μέρα, Κυριακή, στην πλατεία του χωριού, όπου ενώνονταν με τα αυτοσχέδια άρματα των υπόλοιπων χωριανών και την Καμήλα του χωριού. Η "Καμήλα" ήταν ένας ξύλινος σκελετός, φτιαγμένος στις αναλογίες και τα μέτρα μιας καμήλας. Για λαιμό τοποθετούσαν ένα σκελετό αλόγου ή γαιδάρου που εύρισκαν πεταμένο στις κοπριές του χωριού και με ένα μηχανισμό αυτοί που ήταν κάτω από τα σκεπασμένα δέρματα το έκαναν να κουνιέται. Δεν φαινόταν ούτε τα πόδια τους και σου έδινε την εντύπωση  πως εκείνο το κατασκεύασμα βάδιζε μόνο του πίσω από τον καμηλιέρη που την τράβαγε. Η Καμήλα που προκαλούσε το γέλιο στους μεγάλους και το φόβο στους μικρούς, περιφερόταν σε όλο το χωριό , έμπαινε στα καφενεία για να γονατίσει και να κερασθεί και μαζί της όλοι οι μασκαρεμένοι που τη συνόδευαν.
Το μασκάρεμα γίνοταν από αίμα ζώου ή λάδι "μούργκα",  το μαύρο κατακάθι του λαδιού. Το γλέντι από την Κυριακή διαρκούσε μέχρι τις πρώτες πρωινές ώρες της Καθαρής Δευτέρας. Μετά τα μεσάνυχτα ο καφετζής εμφάνιζε τις πρώτες λαγάνες, τις πιταστές, από τους δύο φούρνους του χωριού. Με τον ερχομό της Καθαρής Δευτέρας άρχιζε και η νηστεία της Σαρακοστής, αλλά το γλέντι συνεχιζόταν στην πλατεία του χωριού με το γνωστό πανελλαδικά δρώμενο "πως το τρίβουν το πιπέρι"...

ΠΩΣ ΤΟ ΤΡΙΒΟΥΝ ΤΟ ΠΙΠΕΡΙ

Πώς το τρί- βλάχα μου καλή, πώς το τρίβουν το πιπέρι;
Πώς το τρίβουν το πιπέρι του διαβόλου οι καλογέροι;

Με το γό- βλάχα μου μωρή, με το γόνατο το τρίβουν.
Με το γόνατο το τρίβουν και το ψιλοκοπανίζουν.

Άιντε για σκωθείτε παλικάρια με σπαθιά και με χαντζάρια.

Με την μύ- βλάχα μου μωρή, με την μύτη τους το τρίβουν.
Με την μύτη τους το τρίβουν και το ψιλοκοπανίζουν.

Άιντε για σκωθείτε παλικάρια με σπαθιά και με χαντζάρια.

Με την γλώ- βλάχα μου μωρή, με την γλώσσα τους το τρίβουν.
Με την γλώσσα τους το τρίβουν και το ψιλοκοπανίζουν.

Άιντε για σκωθείτε παλικάρια με σπαθιά και με χαντζάρια.

Με τον κώ- βλάχα μου καλή, με τον κώλο τους το τρίβουν.
Με τον κώλο τους το τρίβουν και το ψιλοκοπανίζουν.

Άιντε για σκωθείτε παλικάρια με σπαθιά και με χαντζάρια.

Με τον πού- βλάχα μου καλή, με τον πούτσο τους το τρίβουν.
Με τον πούτσο τους το τρίβουν και το ψιλοκοπανίζουν.

Άιντε για σκωθείτε παλικάρια με σπαθιά και με χαντζάρια.

(Αποκριάτικο παραδοσιακό - Ήπειρος)