Η πρώτη εκφωνήτρια Έλσα Παπαστεργίου

Η ιστορία της Ελληνικής Τηλεόρασης και η πρώτη εκπομπή

Του Στάθη Βαλούκου*

H ιστορία της τηλεόρασης ξεκίνησε στα τέλη του 19ου αιώνα, αλλά η πρώτη εκπομπή στη χώρα μας έγινε στη Διεθνή Έκθεση Θεσσαλονίκης μόλις το 1960. Ποιά ήταν η αιτία αυτής της καθυστέρησης; Είναι αλήθεια πως η μεταπολεμική οικονομία δεν ευνοούσε τις οποιασδήποτε μορφής επενδύσεις, ούτε καν τον εκσυγχρονισμό του ήδη απαρχαιωμένου ραδιοφωνικού δικτύου, πόσο μάλλον την εγκατάσταση τηλεοπτικού δικτύου. Αλλά δεν ήταν μόνον αυτό. Η απουσία της τηλεόρασης ήταν βολική για όλους. Η προοπτική εμφάνισης του νέου μέσου για το οποίο γινόταν τόσος λόγος στον τύπο του εξωτερικού, προκαλούσε την αφύπνιση των πιο συντηρητικών ανακλαστικών της ελληνικής κοινωνίας. Οι πολιτικοί της κυβέρνησης δεν μπορούσαν να φανταστούν μέχρι ποίου βαθμού θα επηρέαζε τις πολιτικές εξελίξεις. Δεν την γνώριζαν. Την αντιμετώπιζαν ως «πονοκέφαλο» και την προτιμούσαν απούσα των πολιτικών εξελίξεων. Το ίδιο ίσχυε και για τους πολιτικούς της αντιπολίτευσης, δεν επιθυμούσαν την εμφάνιση ενός μέσου που θα ενίσχυε ενδεχομένως την κυβερνητική προπαγάνδα. Οι μεγάλοι εκδότες του ημερήσιου και περιοδικού τύπου ανησυχούσαν επίσης, ενστικτωδώς αντιλαμβανόντουσαν την έλευση της τηλεόρασης μάλλον ως απειλή παρά ως επίτευγμα. Όχι μόνο για την κυκλοφορία και τα διαφημιστικά τους έσοδα, αλλά κυρίως για την ενδεχόμενη μείωση της επιρροής τους στην πολιτική ζωή της χώρας. Δεν έχαναν λοιπόν, την ευκαιρία να σαρκάσουν όποτε τίθετο το ενδεχόμενο εγκατάστασης τηλεοπτικού δικτύου στη χώρα, χαρακτηρίζοντας την τηλεόραση ως περιττή πολυτέλεια, ειρωνευόμενοι την κυβέρνηση ωσάκις ανακοίνωνε τέτοιες προθέσεις. Είναι χαρακτηριστική επ’ αυτού η ρήση του Σοφοκλή Βενιζέλου, «η κυβέρνηση που θα βάλλει εμπρός την τηλεόραση στην Ελλάδα, θα πέσει την επόμενη ημέρα».
Αλλά δεν ήταν μόνον οι πολιτικοί και οι εκδότες. Και άλλα οικονομικά συμφέροντα, όπως η συνεχώς ανερχόμενη, στη δεκαετία του ’50,  βιομηχανία του θεάματος και της διασκέδασης (κυρίως οι εταιρίες παραγωγής κινηματογραφικών ταινών), αντιμάχονταν την έλευση της τηλεόρασης. Η κρίση που προκάλεσε στις ΗΠΑ η εμφάνιση της τηλεόρασης, όχι μόνο στα εισιτήρια των κινηματογραφικών αιθουσών αλλά και σε άλλες ψυχαγωγικές δραστηριότητες (θέατρα, νυχτερινά κέντρα, κ.ά) ανησυχούσαν σοβαρά τους επιχειρηματίες.
Στην 25η Έκθεση Θεσσαλονίκης, το 1960, ο Μάνος Ιατρίδης, προϊστάμενος του Τμήματος Γενικής Διαφώτισης της Υπηρεσίας Δημοσίων Σχέσεων της ΔΕΗ, είχε την φαεινή ιδέα να προτείνει την εγκατάσταση και λειτουργία ενός τηλεοπτικού σταθμού, εμβέλειας είκοσι έως τριάντα χιλιομέτρων. Ο γενικός διευθυντής της ΔΕΗ, και προσωπικός φίλος του πρωθυπουργού Κωνσταντίνου Καραμανλή, Κώστας Τριανταφυλλίδης χαρακτήρισε την ιδέα «τρελή», ωστόσο κατάλαβε πως θα άρεσε στον πρωθυπουργό. Αμέσως μετά ξεκίνησε η διαδικασία υλοποίησης του δύσκολου εγχειρήματος.  Το ζήτημα του τεχνικού εξοπλισμού λύθηκε σε συνεργασία με την Philips,  που αποδέχτηκε να στηρίξει με την τεχνογνωσία και τα μηχανήματά της το εγχείρημα. Εν συνεχεία κλήθηκε από τις ΗΠΑ ο Ιωάννης Κεσίσογλου, διδάκτoρας επικοινωνίας του Αμερικανικού Πανεπιστημίου Ithaca, που ανέλαβε την ηλεκτρονική εποπτεία του σταθμού με τη συνεργασία δύο τεχνικών προϊσταμένων της ΔΕΗ, του Ανδρέα Κοπέλη και του Γιάννη Γκιώνη. Και την 1η Ιουλίου ξεκίνησε η τελευταία φάση του εγχειρήματος που προέβλεπε την ταχύρρυθμη εκπαίδευση των τεχνικών, οι οποίοι μετέβησαν επί ένα εικοσαήμερο στην Αμερικανική βάση στο Ηράκλειο της Κρήτης της Σούδας, όπου λειτουργούσε ήδη τηλεοπτικός σταθμός κλειστού κυκλώματος για τις ανάγκες ψυχαγωγίας της βάσης.
Ως εκφωνήτρια των εκπομπών επιλέχτηκε η υπεύθυνη Δημοσίων Σχέσεων της ΔΕΗ στη Θεσσαλονίκη, Έλσα Παπαστεργίου (νυν Λίτσα Φωκίδου), γιατί είχε ωραία σκηνική παρουσία και άρθρωση και αμέσως άρχισαν οι πρώτες δοκιμές ανοιχτού κυκλώματος, που έγιναν με την εποπτεία του μηχανικού ήχου Μικέ Ψαλλίδα και μιας ομάδας Ολλανδών τεχνικών υπό την υψηλή επιστασία του ηλεκτρονικού της Philips, Άρεντ Βούντσμα (Arend Woudsma). Σημειωτέον ότι λίγα μέτρα μακρύτερα, στο περίπτερο των ΗΠΑ λειτουργούσε και μια έγχρωμη τηλεόραση κλειστού κυκλώματος. Με αυτό τον τρόπο οι Θεσσαλονικείς επρόκειτο να δουν για πρώτη φορά και έγχρωμη τηλεόραση.
Την 3η Σεπτεμβρίου 1960, στις 8 η ώρα το βράδυ, ο  Κωνσταντίνος Καραμανλής, ο οποίος προηγουμένως είχε εγκαινιάσει την Έκθεση, αφίχτηκε στο περίπτερο της ΔΕΗ για να τονίσει με τη συμβολική παρουσία του τη σημασία του γεγονότος. Την ώρα της άφιξης του βγήκε στον αέρα, η πρώτη εκπομπή ειδήσεων με κάμεραμαν τον Κώστα Μπαλάφα. Στην τρεμάμενη οθόνη εμφανίστηκε η Έλσα Παπαστεργίου η οποία έκανε την πρώτη εκφώνηση: «Εδώ Πρώτος Πειραματικός Σταθμός Τηλεοράσεως Ελλάδος. Στο στούντιο εισέρχεται ο πρωθυπουργός Κωνσταντίνος Καραμανλής». Εν συνεχεία η κάμερα στράφηκε προς το πρόσωπο του Καραμανλή, ο οποίος απηύθυνε σύντομο αυτοσχέδιο μήνυμα προς το λαό της Βορείου Ελλάδος. Ήταν μια ιστορική στιγμή.
Αμέσως μετά το μήνυμα Καραμανλή, την επίσημη έναρξη λειτουργίας, και τις πρώτες συνεντεύξεις, οι τηλεθεατές αντίκρισαν τον Άλκη Στέα, που παρουσίασε το τηλεπαιχνίδι του? αυτή ήταν η πρώτη τηλεοπτική εκπομπή. Με αυτό τον τρόπο, και για τις επόμενες τρεις εβδομάδες που διήρκεσε η Έκθεση, λειτούργησε ο πειραματικός σταθμός. Oι ελάχιστοι Θεσσαλονικείς που είχαν δική τους τηλεόραση βίωσαν την απίστευτη για την εποχή πολυτέλεια να παρακολουθήσουν τις εκπομπές από την πολυθρόνα του σπιτιού τους. Αλλά δεν ήταν οι μόνοι τηλεθεατές. Είχε ληφθεί μέριμνα και είχαν τοποθετηθεί 100 συσκευές τηλεοράσεως σε κεντρικά σημεία της πόλης Γύρω από αυτές, τις τοποθετημένες στο δρόμο συσκευές, γινόταν πανζουρλισμός. Tουλάχιστον 30.000 άτομα την ημέρα υπολογίζονται πως συνωστίζονταν στα πεζοδρόμια για να παρακολουθήσουν το πειραματικό πρόγραμμα, αριθμός που δόθηκε επισήμως από ειδικά συνεργεία, που έκανε τη σχετική μέτρηση, τις ώρες 21.30-22.00, της 17ης  Σεπτεμβρίου 1960. Αυτή ήταν ιστορικά και η πρώτη τηλεμέτρηση στην ιστορία της ελληνικής τηλεόρασης.
Το τρίωρο καθημερινό πρόγραμμα δεν ήταν αμελητέο. Ξεκινούσε στις 7.30 το απόγευμα με κουκλοθέατρο και ταινίες μικρού μήκους, συνέχιζε με τις ειδήσεις των οκτώ τις οποίες εκφωνούσε ο Γιώργος Κάρτερ και ο Γιώργος Δάμπασης. Ακολουθούσαν διάφορες, ανάλογα με την ημέρα, ζωντανές εκπομπές, όπως: το ελληνικό χορόδραμα υπό τη διεύθυνση της Ραλλούς Μάνου, μια εκπομπή για κυρίες που παρουσίαζε η ηθοποιός Τασσώ Καββαδία με τίτλο «Μια Αθηναία σας ομιλεί», μουσικά ιντερμέδια του ντουέτου Νίκυ Γιάκοβλεφ-Μαίρης Λω, το παιχνίδι γνώσεων του Άλκη Στέα με τίτλο «Τηλεφωνικό παιχνίδι», ταχυδακτυλουργίες και διαγωνισμός νέων ταλέντων του Γιώργου Οικονομίδη. Δεν έλλειψαν οι ζωντανές συνεντεύξεις προσωπικοτήτων-επισκεπτών της έκθεσης τις οποίες έπαιρνε ο Βασίλης Καζαντζής, ανάμεσά τους πολιτικοί, ακαδημαϊκοί, και σταρ του κινηματογράφου. Αλλά ούτε και οι πρώτες διαφημιστικά προσφερόμενες εκπομπές. Η καπνοβιομηχανία Ματσάγγου και η σοκολατοποιΐα Παυλίδου προσέφεραν το παιχνίδι γνώσεων του Άλκη Στέα, για να ακολουθήσουν η χλωρίνη Κλινέξ, που προσέφερε τα ταλέντα του Γιώργου Οικονομίδη και η εριοβιομηχανία «Μηναΐδης-Φωτιάδης» που προσέφερε επιδείξεις μόδας.
Oι εκπομπές από το παταράκι της ΔΕΗ περατώθηκαν με το τέλος της Έκθεσης, ταυτόχρονα όμως  ξεκινούσε  η ιστορία της ελληνικής τηλεόρασης, ενός μέσου  που έφτασε να κυριαρχεί  στη ζωή μας.

* O Στάθης Βαλούκος είναι
συγγραφέας και σεναριογράφος,
Πρόεδρος της Ένωσης Σεναριογράφων Ελλάδος