2005-2012, ΠΕΡΙΟΔΟΣ Α'
Σας ευχαριστούμε
ΑRTA PRESS


Δέκα χειμωνιάτικα μυθιστορήματα

Δημοσίευση: 18-12-2008 - Στήλη: Βιβλίο - Τεύχος: Τεύχος 37 (Δεκέμβριος 2008)










Η οικονομική κρίση έχει χτυπήσει για τα καλά την πόρτα μας, αλλά οι εκδοτικοί οίκοι –πέρα από μερικές απαραίτητες προσαρμογές– φαίνεται να μην πτοούνται. Ίσως, σκέφτονται, με τη στενότητα που έρχεται, όλο και περισσότεροι θα επιλέξουν τη φθηνή «διασκέδαση» της ανάγνωσης. Wishful thinking, θα πείτε. Από την άλλη, η καταναλωτική μανία και η αλαζονεία του νεοπλουτισμού, έδωσε μεν πωλήσεις, αλλά αναγνώστες δεν δημιούργησε.
Η φθινοπωρινή σεζόν, προστιθέμενη στην ανοιξιάτικη, έχω την αίσθηση ότι είναι από τις καλύτερες των τελευταίων χρόνων. Οι μεγάλοι εκδοτικοί έχουν από δυο, τρία ή και τέσσερα πραγματικά καλά μυθιστορήματα ή άλλα πεζά, ενώ ορισμένα από αυτά είναι πάνω από τον πήχη στον οποίο μας έχει συνηθίσει η ελληνική πεζογραφία.
Το καλύτερο βιβλίο του μέχρι σήμερα υπογράφει ο Μάνος Ελευθερίου με το «Άνθρωπος στο πηγάδι» (Μεταίχμιο). Εδώ, δεν υπάρχει Σύρος, θεατρίνες και μυθικά πρόσωπα, ούτε Δεκεμβριανά, Παπαδάκη, άρωμα Ιστορίας. Υπάρχει ένας άνθρωπος –κατά το «άνθρωπος στη θάλασσα»–, ένας 40χρονος συγγραφέα που καθώς κινείται στην περιοχή των ΚΤΕΛ, με σκοπό να φύγει για εκδρομή, πέφτει και εγκλωβίζεται σε βαθύ πηγάδι. Σκεπασμένος μέχρι τα γόνατα με νερό, τραυματισμένος, μάταια ελπίζει σε έγκαιρη διάσωση. Καθώς οι ώρες περνούν, οι αισθήσεις του και η συνείδησή του αμβλύνονται, το μυαλό του χάνεται σε αναμνήσεις και ιστορίες βγαλμένες είτε από τα βιβλία του είτε από τη ζωή του.
Αλλά και ο Γιώργος Σκαμπαρδώνης κάνει γερό come back («Όλα βαίνουν καλώς εναντίον μας», Ελληνικά Γράμματα). Έπειτα από τον Τσιτσάνη, με τη ζωή και το έργο του οποίου ασχολήθηκε παλιότερα, ήρθε η σειρά του έτερου μεγάλου λαϊκού συνθέτη, του Μάρκου Βαμβακάρη. Στο κέντρο της αφήγησης, ο φλογερός έρωτας του Μάρκου για την πρώτη του γυναίκα, την Ζιγκοάλα, που συζούσε με το παιδικό φίλο του και κουμπάρο τους. Ο Σκαμπαρδώνης, με την σπαρταριστή και έντονα εικονοποιητική γλώσσα του, σκιαγραφεί με αδρά χρώματα την εποχή, το περιβάλλον, τους ιδιότυπους ηθικούς κώδικες του κόσμου του ρεμπέτικου, καλύπτοντας μια οκταετία από την προπολεμική Ελλάδα.
Η 40χρονη Έλενα Μαρούτσου δεν είναι ευρύτερα γνωστή, αν και τα προηγούμενα δύο βιβλία της είχαν ενδιαφέρουσες συλλήψεις («Του ύψους και του βάθους» και «Η προδοσία των ονομάτων»). Εδώ, «Μεταξύ συρμού και αποβάθρας» (Καστανιώτης), καταφέρνει να φτιάξει ένα καλογραμμένο και ιδιαίτερα πλούσιο σε αναφορές μυθιστόρημα. Ίσως βοηθάει και ο «μπούσουλας» των εξωκειμενικών αναφορών, τόσο από τη μεριά της ποίησης (Τάσος Λειβαδίτης) όσο και από τη μεριά της ζωγραφικής (Ρενέ Μαγκρίτ). Οι δύο αυτοί πόλοι εικονοποιούν τις ψυχικές μεταπτώσεις της ηρωίδας ή τις φιλοσοφικές προεκτάσεις των γεγονότων, και γίνονται τελικά ο συνεκτικός ιστός που κρατάει όρθιες τις τριακόσιες πενήντα σελίδες. Πρόκειται για την έκπληξη της χρονιάς. Όχι επειδή το πρώτο του βιβλίο («Σώμα με σώμα», Πόλις) δεν ήταν καλό - τουναντίον. Αλλά επειδή η «Ανάκριση» (Κέδρος) του Ηλία Μαγκλίνη είναι ένα βιβλίο-γροθιά στο στομάχι. Η Μαρίνα, κόρη βασανισμένου στη Χούντα, γιου ενός επίσης βασανισμένου Αντάρτη, αναγάγει τον πόνο σε τέχνη, μιμούμενη τις αυτοκαταστροφικές περφόμανς της πρωτοποριακής γιουγκοσλάβας Μαρίνας Αμπράμοβιτς. Με το θάνατο της μάνας της, η συνύπαρξή της με τον πατέρα της παίρνει τη μορφή μόνιμης σύγκρουσης, με το τρομερό παρελθόν να έχει εγγραφεί, σωματικά, στην κυτταρική μνήμη και των δύο.
Ο Γιάννης Καλπούζος, στιχουργός, ποιητής και πεζογράφος (και βέβαια, αρτινός, πώς θα μπορούσαμε να το ξεχάσουμε), γράφει το μέχρι σήμερα καλύτερο πεζό του. Το «Ιμαρέτ – Στη σκιά του ρολογιού» (Μεταίχμιο) είναι ένα βιβλίο για την Άρτα του 19ου αιώνα, ένα ιστορικό μυθιστόρημα με μπόλικες δόσεις στοχασμού και αναστοχασμού, για τη συνύπαρξη διαφορετικών εθνοτήτων και φυλών στον ελλαδικό χώρο. Από τον ίδιο εκδοτικό οίκο, δεν θα έπρεπε να περάσουν απαρατήρητα και τα διηγήματα του Χριστόφορου Μηλιώνη «Πικρά γλυκά» (Μεταίχμιο), κι ας ανήκουν από άποψη κυκλοφορίας στην καλοκαιρινή περίοδο. «Τρώγονται» και το χειμώνα, ίσως κι ακόμη πιο ευχάριστα. Κι αφού πιάσαμε βιβλία που κυκλοφόρησαν αργά την άνοιξη ή αρχές καλοκαιριού, το «Ευχαριστημένο» (Αγρα) της Μαρίνας Καραγάτση, μια εστιασμένη ανάπλαση του οικογενειακού και κοινωνικού περιβάλλοντος του πατέρα Καραγάτση, ήταν από τις πιο ευχάριστες εκπλήξεις της χρονιάς. Για τον Νίκο Θέμελη και τις «Αλήθειες των άλλων» (Κέδρος) ό,τι και να σας πω, δεν ξέρω πόσο θα καταφέρω να σας επηρεάσω. Με το προηγούμενο βιβλίο του πάντως έφτασε στο ναδίρ της ιδιαίτερα επιτυχημένης (εμπορικά, σίγουρα, καλλιτεχνικά, ενδεχομένως) καριέρας του, οπότε μοιραία ήρθε η ανάταση. Σε κάθε περίπτωση, καλύτερα να διαβάζει κανείς Θέμελη παρά τις… ακατανόμαστες κυρίες που διεκδικούν το λογοτεχνικό χώρο από το παράθυρο (το καλοκαίρι) ή από την καμινάδα (το χειμώνα).
Έχουμε και καινούργιο Κουμανταρέα («Το show είναι των Ελλλήνων», Κέδρος), και Γιώργη Γιατρομανωλάκη με Ανδρέα Παπανδρέου ως Δαρείο και το παραλλαγμένο κόμμα του, το ΠΑΓΑΛΑΚ («Το χρονικό του Δαρείου», Ελληνικά Γράμματα). Αλλά και Κωστή Παπαγιώργη («Περί μνήμης», Καστανιώτης), ο οποίος δεν γράφει βέβαια πεζά αλλά γράφει σίγουρα λογοτεχνία, έστω υπό τη μορφή στοχασμών. Πρώτο μυθιστόρημα από την Αγγέλα Καστρινάκη («Έρωτας στον καιρό της ειρωνίας», Ελληνικά Γράμματα), πολλά υποσχόμενο, για την ώρα αδιάβαστο (θα επανέλθουμε). Τέλος, καινούργιο μυθιστόρημα από τον Σωτήρη Δημητρίου («Σαν το λίγο νερό», Ελληνικά Γράμματα), τον Άρη Αλεβίζο («Ας μην ενοχληθεί κανείς», Μεταίχμιο) και τον όχι-πια-και-τόσο-νέο Αύγουστο Κορτώ («Ο αφανισμός του Νίκου», Καστανιώτης). Τέλος-τέλος (και τελειώνουμε), καινούργιο βιβλίο από την Σωτηρία Σταυρακοπούλου («Σπάνιες αλήθειες», Εστία), τα προηγούμενα βιβλία της οποίας με κάνουν να πιστεύω ότι θα ασχοληθούμε επισταμένως μαζί της. Καλό διάβασμα (λιγότερη ταβέρνα).


* Ο Κώστας Κατσουλάρης
είναι συγγραφέας και βιβλιοκριτικός.
kostas.katsoularis@gmail.com