Nέοι τρόποι αφήγησης στα ψηφιακά μέσα

Web-streaming,TiVo, downloading: η ψηφιακή τεχνολογία αλλάζει ριζικά τον τρόπο που βλέπουμε και ακούμε τα οπτικοακουστικά έργα. Ο οπτικοακουστικός χώρος αντιμετωπίζει μία από τις μεγαλύτερες προκλήσεις στην σύντομη ιστορία του.

Της Χριστίνας Kallas-Καλογεροπούλου*

Η προβολή των κινηματογραφικών ταινιών στις αίθουσες λειτουργεί πλέον όλο και περισσότερο ως διαφήμιση για την αγορά των ταινιών σε DVD. Οι πωλήσεις πάλι των DVDs ή σύντομα των Blue Rays μειώνονται καθώς όλο και μεγαλύτερο μέρος του κοινού κατεβάζει πια ταινίες και τηλεοπτικά προγράμματα από το διαδίκτυο. Τα τηλεοπτικά κανάλια παλεύουν να επιζήσουν φλερτάροντας με μια όσο το δυνατόν περίοπτη θέση στο διαδίκτυο. Συγχρόνως παρατηρείται μια μεγάλη κίνηση προς την παγκοσμιοποίηση των εταιριών διανομής.
Η φύση της διανομής όμως αλλάζει και η αλλαγή αυτή θα αποτελέσει πρόκληση και για τις παγκόσμιες εταιρίες. Ο στόχος δεν θα είναι πια η κατοχή όσων περισσότερων μέσων γίνεται (καναλιών, κινηματογράφων κλπ), αλλά η ικανότητα μιας ταινίας ή ενός προγράμματος να ξεχωρίσει μέσα στην ατέλειωτη προσφορά. Ο ρόλος των φεστιβάλ θα αλλάξει, όπως και ο ρόλος της παραδοσιακής τηλεόρασης ως βασικού χρηματοδότη κινηματογραφικών ταινιών. Τον ρόλο του φίλτρου θα αναλάβει σιγά σιγά ο επονομαζόμενος site editor, που επιλέγει και προωθεί τις καλύτερες και πιο σχετικές ταινίες, ενίοτε με βάση τις λέξεις αναζήτησης που πληκτρολογεί ο θεατής.
Σε σχέση με το σεναριογράφο, έχει διαπιστωθεί ότι όταν στο έργο του αναμειγνύονται πολλοί -παραγωγοί, σκηνοθέτες, script editors, δραματουργοί, καθώς και οι άνθρωποι της διανομής και των καναλιών- η δραματουργική προβλεψιμότητα είναι αναπόφευκτη. Δηλαδή σενάρια που νιώθουμε ότι έχουμε ξαναδιαβάσει,  ταινίες που νιώθουμε ότι έχουμε ξαναδεί. Ο δραματουργικός πειραματισμός έχει περιοριστεί στο ελάχιστο. Δεν είναι λοιπόν απορίας άξιο που ο μόνος χώρος που αυτή την στιγμή επιτρέπει αφηγηματικό πειραματισμό είναι εκεί όπου οι αποφάσεις παίρνονται από ένα άτομο που είναι ταυτόχρονα δημιουργός της ιστορίας, σεναριογράφος και παραγωγός, τον γνωστό head writer ή creator της αμερικανικής καλωδιακής τηλεόρασης. The Sopranos, Lost, Six Feet Under, House, The West Wing, The Wire είναι μόνο μερικά από τα προγράμματα που έχουν αναπροσδιορίσει την έννοια της τηλεοπτικής σειράς. Σήμερα η πρωτοπορία ακούει στο όνομα HBO. Αύριο ίσως να βρίσκεται στο διαδίκτυο.
Μέχρι πριν πέντε χρόνια η τηλεοπτική σεναριογραφία βασιζόταν στην ανάγκη ο θεατής να μπορεί να παρακολουθήσει ανά πάσα στιγμή, ένα επεισόδιο μιας σειράς χωρίς απαραίτητα να έχει παρακολουθήσει το προηγούμενο ή όλα τα προηγούμενα. Αυτό έχει πια αλλάξει. Τεχνολογίες όπως τα Bit Torrent, Teleport, Sky, και βέβαια η δυνατότητα να αγοράσει ή να δανειστεί ο θεατής όλες τις σεζόν μιας σειράς σε DVD, άλλαξαν τις αφηγηματικές ανάγκες και επιτρέπουν μια νέα αφηγηματική  μορφή που άριστα θα μπορούσε κανείς να την χαρακτηρίσει ως μακρά κινηματογραφική αφήγηση. Παράδειγμα το The Wire που στην ουσία είναι 4 κινηματογραφικές ταινίες συνολικής  διάρκειας 13 ωρών.
Από την άλλη, πριν από  μερικούς μήνες οι βετεράνοι σεναριογράφοι Marshall Herskovitz και Ed Zwick έγραψαν ιστορία με την πρώτη σειρά για το διαδίκτυο, το Quarterlife με βάση μια πρόταση που είχε ήδη απορρίψει το ΑBC. Η σειρά είχε τόση επιτυχία στο διαδίκτυο ώστε το κανάλι NBC να αποφασίσει να την αγοράσει προσφέροντας μια μέχρι σήμερα ανεπανάληπτη συμφωνία στους δημιουργούς της, που συμπεριλάμβανε τόσο το δημιουργικό έλεγχο όσο και την πνευματική ιδιοκτησία. Παρόλο που στην τηλεόραση η σειρά δεν είχε εντέλει την αναμενόμενη επιτυχία, η αρχή έγινε. Η επικρατούσα άποψη είναι ότι το attention span των χρηστών του διαδικτύου, δηλαδή το χρονικό διάστημα κατά το οποίο μπορεί κανείς να κρατήσει την προσοχή τους, δεν ξεπερνάει τα πέντε λεπτά, επομένως τα επεισόδια του quarterlife σχεδιάστηκαν αρχικά ως πεντάλεπτα, αργότερα ως επεισόδια 8 λεπτών. Αυτό σημαίνει ότι δημιουργήθηκαν δραματουργικά τόξα ανάλογα μιας σκηνής σε μία σύγχρονη κινηματογραφική ταινία. Έτσι το μέσο επιδρά στη δραματουργία, καθώς οι σεναριογράφοι χρησιμοποιούν το μέσο για να πουν την ιστορία μέσα στα όρια που θέτει η ίδια η ιστορία. Τα νέα μέσα μικραίνουν το τόξο προσοχής του θεατή, επομένως η τάση είναι προς τις πιο μικρές αφηγηματικές φόρμες ή στην ουσία συμβαίνει ακριβώς το αντίθετο;  Το μέλλον θα δείξει, ωστόσο  για πρώτη φορά ο σεναριογράφος θα έχει ίσως απόλυτη ελευθερία όσον αφορά τον πειραματισμό με την τέχνη του. Μετά το τέλος της εποχής των περιορισμών του αφηγηματικού χρόνου η απάντηση στο πόσο μεγάλο θα πρέπει να είναι το σενάριο θα είναι μία και μοναδική: όσο χρειάζεται για να πεις την ιστορία. Οι σεναριογράφοι θα γευτούν επιτέλους την ελευθερία που σήμερα μόνο οι μυθιστοριογράφοι γνωρίζουν. 
Στην Ευρώπη βέβαια, την ήπειρο των βραδέων εξελίξεων, η τηλεόραση παραμένει ακόμη αυτό που ήταν. Το διαδίκτυο έρχεται για να αλλάξει αυτή την κατάσταση. Η απεργία των Αμερικανών Σεναριογράφων το 2007/2008 είχε τελικά πολύ σημαντικότερα αποτελέσματα από την ανανέωση της συλλογικής σύμβασης. Πρώτον, κατάφερε να κάνει τους σεναριογράφους να συνειδητοποιήσουν τη δύναμη και την αξία τους, κι αυτό πέρα από τα εθνικά σύνορα – γιατί η δουλειά μας πια ή σύντομα θα αφορά στα ψηφιακά μέσα, και επομένως στην παγκόσμια αγορά και στο κοινό σε όλο τον κόσμο. Δεύτερον, τη στιγμή που η Ένωση Αμερικανών Σεναριογράφων έδινε μάχη για ένα μικρό ποσοστό των εσόδων από την διανομή μέσω του διαδικτύου και οι Ευρωπαίοι Σεναριογράφοι τους συμπαραστεκόταν, κάποιοι σεναριογράφοι συνειδητοποιούσαν ότι ίσως τελικά δεν θα χρειαστούν καμία συμφωνία, μια που το ίδιο το διαδίκτυο τους ανοίγει την προοπτική της ιδιοκτησίας του περιεχομένου. Το κλειδί είναι η άμεση επικοινωνία και σχέση με το κοινό, στο οποίο μπορούν πια να παρέχουν το έργο τους απευθείας, χωρίς τη μεσολάβηση της διανομής και των καναλιών.
Είναι άλλωστε γεγονός ότι οι τεχνολογικές αλλαγές και καινοτομίες πάντα επηρέαζαν και το περιεχόμενο. Η εισαγωγή του ήχου και αργότερα του χρώματος, η εφεύρεση της τηλεόρασης, του βίντεο… όλα είχαν την επιρροή τους στον τρόπο που γράφονται τα σενάρια. Είναι ίσως νωρίς να προβλέψει κανείς τη συνολική επίδραση του διαδικτύου στη σεναριογραφία. Σιγουρα όμως η ψηφιακή τεχνολογία και ειδικά το διαδίκτυο αποτελεί για τους σεναριογράφους μια νέα πρόκληση και συγχρόνως μια μεγάλη ευκαιρία. Άλλωστε το σύνθημα φαίνεται να είναι Content is King. Το σημαντικότερο ήταν, είναι και θα είναι πάντα το περιεχόμενο.

*Η Χριστίνα Kallas - Καλογεροπούλου είναι σεναριογράφος  και πρόεδρος της FSE (Ομοσπονδία Σεναριογράφων Ευρώπης)