2005-2012, ΠΕΡΙΟΔΟΣ Α'
Σας ευχαριστούμε
ΑRTA PRESS


Η συγκινητική ιστορία ενός επιζήσαντα του Άουσβιτς μέσα από τα μάτια του γιού του

Δημοσίευση: 16-09-2008 - Στήλη: Βιβλίο - Τεύχος: Τεύχος 34 (Σεπτέμβριος 2008)




Κυκλοφόρησε, με καθυστέρηση είκοσι δύο χρόνων, το πρώτο και το δεύτερο μέρος του περίφημου «Maus», ένα από τα σημαντικότερα κόμικ όλων των εποχών. Το πρώτο, με τον υπότιτλο «Ο πατέρας μου αιμορραγεί ιστορία» είδε το φως της δημοσιότητας στην Αμερική το 1986, από το δεύτερο γιο επιζήσαντα του Άουσβιτς, γεννημένο στη Σουηδία και μεγαλωμένο στη Νέα Υόρκη. Η επιτυχία του ήταν τόσο μεγάλη, και η καλλιτεχνική του επιρροή τόσο ισχυρή, που με αφορμή την κυκλοφορία της συνέχειάς του, πέντε χρόνια αργότερα, έγινε το πρώτο κόμικ που βραβεύτηκε με Pulitzer. Έκτοτε το «Maus» μεταφράστηκε σε δεκάδες γλώσσες (ο υπογράφων το πρωτοείδε στη γαλλική έκδοση το 1992!) και θεωρείται έργο αναφοράς στο χώρο, αφού άλλαξε άρδην την εικόνα του μέσου στο ευρύ κοινό, δείχνοντας ότι οι κομίστες μπορούν να χειριστούν με υψηλή καλλιτεχνική αρτιότητα μεγάλα θέματα. Θεωρείται επίσης έργο αναφοράς στο χώρο της λογοτεχνίας του Ολοκαυτώματος, όπου ο «ανταγωνισμός» δεν είναι ευκαταφρόνητος. Σε τι οφείλεται η μοναδικότητά του; Ίσως στο ότι ήταν το πρώτο ολοκληρωμένο καλλιτεχνικά έργο που κατάφερε να αναπαραστήσει το μη-αναπαραστήσιμο του Ολοκαυτώματος, την ίδια στιγμή που διαπραγματεύεται το ενοχικό φορτίο της γενιάς που έφεραν στον κόσμο οι επιζήσαντες. Η αμφίθυμη σχέση του κεντρικού ήρωα, του κομίστα Αρτ, με τον επιζήσαντα του Άουσβιτς πατέρα του, τον Βλάντεκ, είναι άλλωστε ο κεντρικός άξονας του έργου.
Σε ένα πρώτο επίπεδο το «Maus» είναι η εξιστόρηση της ζωής του πατέρα και της μητέρας του Art Spiegelman, του Βλάντεκ και της Άνια, που και οι δύο αιχμαλωτίστηκαν στην γενέτειρά τους, μια μικρή πολωνική πόλη, μεταφέρθηκαν στο Άουσβιτς, απ’ όπου και, έπειτα από απίστευτα γυρίσματα της τύχης, κατάφεραν να βγουν ζωντανοί. Η ιστορία φτάνει στον Αρτ, κι από εκείνον σε εμάς, μέσα από τις αφηγήσεις του πατέρα του, αφού η μητέρα του έχει κάμποσα χρόνια νωρίτερα αυτοκτονήσει (τον Μάη του 1968, συγκεκριμένα). Στο πρώτο μέρος περιγράφεται κυρίως το κομμάτι τής προ του Άουσβιτς ζωής των ηρώων, καθώς βλέπουν το αυγό του φιδιού να εκκολάπτεται, και φτάνει μέχρι τη μέρα που έξω από την πόρτα του στρατοπέδου ο Βλάντεκ και η Άνια χωρίζονται. Στο δεύτερο μέρος παρακολουθούμε τις περιπέτειές τους στο «Μάουσβιτς», καθώς και πώς κατάφεραν να βγουν ζωντανοί από την κόλαση. Θα παραστούμε επίσης στον σπαρακτικό στην απλότητά του απολογισμό του Βλάντεκ, όταν διαπιστώνει ότι ολόκληρο το οικογενειακό του δέντρο (αδέλφια, ξαδέλφια, ανίψια, θείες, θείοι, κ.ο.κ.), εκτός ελαχίστων εξαιρέσεων, ξεκληρίστηκε από τους Ναζί και τους συνεργάτες τους (ο αντισημιτισμός, δεν ήταν δυστυχώς προνόμιο των Γερμανών).
Οι Εβραίοι είναι ποντίκια με ανθρώπινο σώμα και οι Γερμανοί –τι άλλο;– γάτες. Οι Πολωνοί και οι Κάπο –μη Εβραίοι κρατούμενοι που κατείχαν θέσεις-κλειδιά, και οι οποίοι σε ορισμένες περιπτώσεις ξεπερνούσαν και τους ναζί σε σκληρότητα– είναι γουρούνια, ενώ αντίστοιχα οι Γάλλοι είναι βάτραχοι και οι Αμερικανοί σκυλιά. Στο κομμάτι της αφήγησης που παρακολουθούμε τον ήρωα στο «τώρα», για παράδειγμα ενώ δημιουργεί το «Maus», o Spiegelman χρησιμοποιεί ένα ιδιαίτερα ευφυές τέχνασμα: Οι ήρωές του δεν είναι ποντικόμορφοι, αλλά άνθρωποι που φορούν μάσκα ποντικιού (όταν πρόκειται για Εβραίους). Επίσης ιδιαίτερα επιτυχημένο είναι το τέχνασμα όταν ο κεντρικός ήρωας, που έπειτα από την επιτυχία του πρώτου «Maus» κεραυνοβολείται από προτάσεις για εμπορικές συμφωνίες, μεταφορά του έργου στον κινηματογράφο, κ.λπ., αρχίζει και γίνεται όλο και μικρότερος στο κάδρο, ώσπου φαντάζει με πεντάχρονο αγόρι.
Βέβαια, εκεί που η τέχνη του Spiegelman φτάνει στο απόγειό της είναι στην αναπαράσταση των μηνών που πέρασε ο πατέρας του στο Άουσβιτς. Δεκάδες είναι τα καρέ με τα οποία φανερώνεται η διεισδυτικότητα και οξυδέρκεια με την οποία παρατηρεί τον κόσμο και τους ανθρώπους. Ακόμη και σήμερα, που οι περισσότεροι έχουμε έρθει αντιμέτωποι με πολλά έργα μυθοπλασίας ή μαρτυρίες από τα στρατόπεδα εξόντωσης, είμαστε δηλαδή με κάποιο τρόπο εξοικειωμένοι, δύσκολα καταφέρνει κανείς να αντισταθεί στη συγκίνηση που προκαλεί η απλότητα της τραγικής αφήγησης του γερο-Βλάντεκ – λες και όλα ήταν με τον τρόπο τους φυσιολογικά, λογικά, κοινότοπα. Προς ανακάλυψη!


Ο Κώστας Κατσουλάρης
είναι συγγραφέας και βιβλιοκριτικός.
kostas.katsoularis@gmail.com