ΓΙΑΝΝΗΣ ΜΟΡΑΛΗΣ
Η ΜΕΓΑΛΗ ΕΠΙΣΤΡΟΦΗ ΤΟΥ ΔΑΣΚΑΛΟΥ ΣΤΗΝ ΑΡΤΑ

Του Στάθη Μπαρτζώκα *

Ποιός είναι ο σπουδαιότερος Αρτινός σήμερα; Ο Γιάννης Μόραλης είναι ο άνθρωπος που έρχεται αβίαστα στο μυαλό. Πρόκειται για τον μεγαλύτερο εν ζωή Έλληνα ζωγράφο, τον τελευταίο της γενιάς του '30. Σήμερα, περισσότερο από ποτέ, είναι επίκαιρος, μιας και το Μουσείο Γουλανδρή στην Άνδρο, του ετοίμασε μια μεγάλη αναδρομική έκθεση εκατόν έργων - με τίτλο "Ι. ΜΟΡΑΛΗΣ. ΜΙΑ ΑΝΙΧΝΕΥΣΗ"- που βρίσκονται σε δημόσιες και ιδιωτικές συλλογές. Στην Άνδρο βρέθηκε μόνο για δύο ώρες κι αυτές πριν από τα εγκαίνια της έκθεσής του. " Τα έργα μου είναι σαν παιδιά μου" λέει ο ίδιος. "Πουλούσα μόνο, όταν είχα ανάγκη από χρήματα, αλλιώς κρατούσα όλα τα έργα".

 
Ο Μόραλης γεννήθηκε στην Άρτα το 1916, στην γειτονιά του Αγίου Κωνσταντίνου, εκεί που τώρα είναι το μικρό θεατράκι. Είναι γιός του Γυμνασιάρχη Κωνσταντίνου Μόραλη, παλαιού προέδρου του Μουσικοφιλολογικού Συλλόγου "Σκουφάς" της Άρτας. Το έμβλημα του συλλόγου που απεικονίζει τον Πήγασο και κοσμεί την πνευματική στέγη στην κεντρική πλατεία, το έχει σχεδιάσει ο ζωγράφος. Ο πατέρας του είχε παντρευτεί μια κόρη από το ευγενές γένος της 'Αρτας, την οικογένεια Μιχάλη. Το αρχοντικό της οικογένειας βρίσκεται στην πλατεία Εθνικής Αντίστασης και εκεί ο Μόραλης είδε για πρώτη φορά τη θεία του Βιργινούλα να ζωγραφίζει.
"Ανέβαινα στο δωμάτιο της θείας Βιργινούλας που ζωγράφιζε. Εκεί μύριζα τις μπογιές, το μουσαμά και μ΄άρεσαν πάρα πολύ. Μια μέρα πήρα κάτι σωληνάρια, πήγα σ΄ ένα άλλο δωμάτιο κι εκεί σχεδίαζα τα δικά μου..."

'Εκτοτε ήξερε τι ακριβώς ήθελε να κάνει στη ζωή του. Στο λεύκωμα του Μουσείου Μπενάκη " 'Αγγελος, Μουσική, Ποίηση" διηγείται στην κυρία Φανή Τσιγκάκου, πως ήταν η Άρτα το 1922, όταν είχαν έρθει οι πρόσφυγες λόγω της Μικρασιατικής Καταστροφής.  Τότε ο μικρός Γιάννης προβληματίζεται και σκέφτεται τι θα έπαιρνε μαζί του σε περίπτωση που ήταν και ο ίδιος πρόσφυγας. Την ίδια χρονιά λόγω μετάθεσης του πατέρα του, βρίσκεται στην Πρέβεζα. Εκεί εντυπωσιάζεται από τη θάλασσα, αλλά και τους απέραντους ελαιώνες.
"Το τοπίο που αγάπησα έχει το μπλε της θάλασσας και το πράσινο της ελιάς" διηγείται.

Δεν είναι τυχαίο που διάλεξε την Αίγινα  για να χτίσει το εξοχικό του σπίτι, που ταυτόχρονα είναι και ατελιέ. Τα σχέδια του σπιτιού έκανε ο περίφημος αρχιτέκτοντας Άρης Κωνσταντινίδης, εκπρόσωπος του μοντερνισμού στην Ελλάδα, αλλά και δημιουργός αρκετών ΞΕΝΙΑ  που άλλαξαν τους όρους φιλοξενίας στην Ελλάδα. Εκεί, στην Αίγινα, με θέα το απέραντο γαλάζιο, ο "δάσκαλος", όπως τον αποκαλούν οι νεώτεροι ζωγράφοι- μαθητές του, πιάνει ακόμα το πινέλο.

Μετά την Πρέβεζα ο Μόραλης βρέθηκε στην Σχολή Καλών Τεχνών στην Αθήνα και από εκεί στη Ρώμη και στο Παρίσι, όπου συνέχισε τις σπουδές του. Εκεί γνώρισε τον Πικάσο αλλά και τους σπουδαιότερους ζωγράφους της εποχής.
Στην 'Αρτα ξαναβρέθηκε φαντάρος το 1940 και από εκείνη την περίοδο εκτίθενται κάποια έργα του στην έκθεση της Άνδρου. 'Εκτοτε ξαναβρέθηκε στην πόλη το 1956 μαζί με τον γιό του Κωνσταντίνο  Μόραλη και πήγε στην Παρηγορήτισσα, τις ανασκαφές της οποίας και τις στερεωτικές εργασίες είχε κάνει ο πατέρας του μαζί με τον αρχαιολόγο Ορλάνδο. "Είναι εντυπωσιακό" λέει "ότι ο γιός μου  υπέγραψε στο βιβλίο των επισκεπτών ως Κ.Ι. Μόραλης, όταν εγώ πριν από λίγα χρόνια, είχα υπογράψει ως Ι.Κ. Μόραλης".

Αναφέρει ότι στα αρχικά στάδια η ζωγραφική του είχε επηρρεαστεί από τα Βυζαντινά Μνημεία της Άρτας.
Με την επιστροφή του στην Ελλάδα εγκαθίσταται στο Κολωνάκι, περιοχή που μένει μέχρι σήμερα. Το πρόγραμμά του, όλα αυτά τα χρόνια,  είναι απολύτως σταθερό: περιλαμβάνει καφέ εσπρέσο στο Brazilian,  παλιό στέκι των λογοτεχνών, επίσκεψη στον εκδοτικό οίκο ΙΚΑΡΟΣ, για τον οποίο έχει σχεδιάσει πολλά εξώφυλλα, μετά στη γκαλερί ΖΟΥΜΠΟΥΛΑΚΗ, στη συνέχεια γεύμα στο αστικό εστιατόριο ΦΙΛΙΠΠΟΥ και τέλος ζωγραφική ως το βράδυ.

Η παρέα του Μόραλη ήταν Ελύτης, ο Χατζιδάκις, ο Γκάτσος, ο Νικολάου και τόσοι άλλοι σπουδαίοι πνευματικοί άνθρωποι. Σήμερα του λείπει η παρέα τους, οι συζητήσεις τους αλλά και οι σπάνιες προσωπικότητές τους. Θεωρεί τον εαυτό του προληπτικό, από όταν έχασε τον πατέρα του σε τροχαίο, έχει τυχερό αριθμό το 16 και κρατάει στο χέρι του ένα σχοινάκι. Ακούει κλασσική μουσική και θεωρεί την νεκρώσιμη ακολουθία αριστούργημα. "Και είδον τα οστά τα γεγυμνωμένα..." . " Μα δεν είναι αριστούργημα;" με ρωτάει.

Το 2002, με πρωτοβουλία του Αρτινού ζωγράφου Αποστόλη Τσιρογιάννη, μια παρέα Αρτινών της Αθήνας συστήσαμε τον Σύλλογο "Φίλοι της Πινακοθήκης Άρτας"  και αγοράσαμε κάποια έργα των Ψυχοπαίδη, Μυταρά και Πατρασκίδη. Παράλληλα πιέζαμε ώστε να ιδρυθεί επιτέλους στην Άρτα, Δημοτική Πινακοθήκη με το όνομα του Μόραλη. Μετά από αρκετές παλινωδίες και ανούσιες κόντρες πάρθηκε η απόφαση να γίνει η Πινακοθήκη στο χώρο της παλιάς Πυροσβεστικής, με  χρηματοδότηση από το πρόγραμμα "Θησέας". Η ψηφοφορία στο Δημοτικό Συμβούλιο του Δήμου Αρταίων, ανέδειξε όλη την παθογένεια αυτής της πόλης, μιάς και εννέα δημοτικοί σύμβουλοι ψήφισαν κατά της Πινακοθήκης. Είναι αδιανόητο ότι δημοτικοί σύμβουλοι στράφηκαν εναντίον της Πινακοθήκης και το έργο να ψηφίζεται με την διπλή ψήφο του δημάρχου.  Αφού περάσαμε από χίλια κύματα λοιπόν, ελπίζουμε ότι η Πινακοθήκη "ΙΩΑΝΝΗΣ Κ. ΜΟΡΑΛΗΣ" , θα εγκαινιαστεί φέτος με  έκθεση του ζωγράφου, στην οποία έχει χαρίσει δύο έργα μεγάλης αξίας

*Ο Στάθη Μπαρτζώκας είναι
ψυχίατρος και μέλος
του  Συλλόγου
"Φίλοι της Πινακοθήκης Άρτας"

«Ι. ΜΟΡΑΛΗΣ. ΜΙΑ ΑΝΙΧΝΕΥΣΗ»
Εικαστικό αφιέρωμα
στο μεγάλο ζωγράφο
29 Ιουνίου έως 28 Σεπτεμβρίου 2008
στην ΑΝΔΡΟ
(Ίδρυμα Βασίλη και Ελίζας Γουλανδρή)

Η έκθεση  περιλαμβάνει ελαιογραφίες, σχέδια και γλυπτά, τα οποία έχουν επιλεγεί από τον ίδιο και προέρχονται από δημόσιες και ιδιωτικές συλλογές. Η δομή της  είναι τέτοια, ώστε να προσφέρει στον επισκέπτη την δυνατότητα της ανιχνευτικής αναδρομικής προσέγγισης,
του εντυπωσιακού σε πλαστικότητα αλλά και εννοιολογική πυκνότητα έργου.
Το αφιέρωμα αποτελεί μία σύνθεση της καλλιτεχνικής δημιουργίας του Ι. Μόραλη, η οποία καλύπτει
μία μακρά περίοδο όχι μόνο της ελληνικής αλλά και της ευρύτερης εικονογραφικής ιστοριογραφίας.
Και τούτο, γιατί, πέρα από την μεσογειακή του ευαισθησία και τις διαρκείς αναφορές
στο ουμανιστικό αποθεματικό της παιδείας του, ο Ι. Μόραλης  δεν παρέμεινε ζωγράφος του δικού του μόνο τόπου.