ΣΤΗ ΣΑΓΗΝΗ ΤΩΝ ΒΙΒΛΙΩΝ ΚΑΙ ΤΗΝ ΜΑΓΕΙΑ ΤΗΣ
ΑΝΑΓΝΩΣΗΣ

Τί συναισθήματα μας κατακλύζουν όταν χανόμαστε μέσα στις σελίδες ενός βιβλίου;Γιατί μας σαγηνεύουν οι επινοημένοι κόσμοι και τα φανταστικά σύμπαντα των συγγραφέων; Γιατί εν τέλει διαβάζουμε; Η απάντηση, είναι βέβαιο,  δεν χωράειστις σελίδες κανενός βιβλίου, πόσο μάλλον σε μιας εφημερίδας. Ο Πέτρος Μάρκαρης , η Κατρίν Βελισσάρη και ο Κώστας Τραχανάς συνεισφέρουν σε αυτό το μικρό αφιέρωμα.

Πέντε χρόνια - Χιλιάδες βιβλία

Της Κατρίν Βελισσάρη*

Φέτος, η Διεθνής Έκθεση Βιβλίου Θεσσαλονίκης γιορτάζει τα 5 της χρόνια. Έκανε μεγάλο δρόμο από το ξεκίνημά της, το 2004! Όταν εντάχθηκε στο «κλαμπ» των 25 μεγαλύτερων εκθέσεων στον κόσμο επισφράγισε  τη διεθνή αναγνώρισή της, αλλά πιο σημαντικό ακόμα είναι ότι έγινε η μεγάλη έκθεση βιβλίου στην χώρα μας, αυτή που έλειπε. Είναι η βιτρίνα μας. Σε ένα χώρο 12.000 τ.μ., κάθε χρόνο  400 έλληνες και ξένοι εκδότες από 50 χώρες παρουσιάζουν 50.000 βιβλία και διοργανώνεται ένα εντυπωσιακό πολιτιστικό πρόγραμμα  Τι μπορώ να σας πω τώρα πριν τη Συνέντευξη Τύπου χωρίς να δημιουργήσω πρόβλημα με τους συναδέλφους σας; Λίγα πράγματα αλλά ουσιαστικά Όπως πέρυσι η λέξη κλειδί της Έκθεσης είναι η ανακάλυψη. Ενενήντα πέντε έλληνες και ξένοι συγγραφείς θα είναι παρόντες στην Έκθεση. Από τους ξένους θα είναι, μεταξύ άλλων, οι διάσημοι Jonathan Coe και Antoni Tabucchi, και από τους νέους, όπως πέρυσι γνωρίσαμε με επιτυχία τον αιγύπτιο Ala Al-Aswani, συγγραφέα του Μέγαρου Γιακουμπιάν,  φέτος θα γνωρίσουμε τον περουβιανό Santi?go Roncagliolo, το ανερχόμενο αστέρι της λατινο-αμερικάνικης λογοτεχνίας και τον αλβανό Ylljet Alika , όπου η βασισμένη στο ομώνυμο διήγημά του ταινία Slogan ανέβηκε τα σκαλοπάτια των Κανών και το κόκκινο χαλί του
Χόλιγουντ. Το πολιτικό βιβλίο θα γεμίσει την Έκθεση. Στην καρδιά της Έκθεσης το κοινό θα βρει ένα περίπτερο 200 τ.μ. με μια τεράστια έκθεση βιβλίων, πολιτικές αφίσες, γκράφιτι και σχεδόν 20 εκδηλώσεις, όπως «Μάης ’68-40 χρόνια μετά» ή ακόμη «Δημοκρατία και διαφθορά». Το φεστιβάλ κινηματογράφου που διοργανώνουμε κάθε χρόνο θα είναι αφιερωμένο στο θέμα αυτό με ξένα και ελληνικά αριστουργήματα και σας επιφυλάσσουμε μια έκπληξη στο θέατρο.
Και η Γαλλία θα είναι η πρώτη μας τιμώμενη χώρα Η Γαλλία είναι παραδοσιακά η χώρα που μεταφράζει τα περισσότερα ελληνικά έργα. Της οφείλαμε να είναι η
πρώτη μας τιμώμενη χώρα.  25 σημαντικοί εκδότες, και, 20  γνωστοί συγγραφείς  θα έρθουν στη Θεσσαλονίκη όπως ο Edgar Morin ή ο Gilles Leroy, Βραβείο Γκονκούρ 2007. Και άλλες τόσες εκδηλώσεις που μετατρέπουν τη Θεσσαλονίκη για τέσσερις μέρες σε πολιτιστική πρωτεύουσα της Ευρώπης.

Η Κατρίν Βελισσάρη είναι:
Διευθύντρια Εθνικού Κέντρου Βιβλίου (ΕΚΕΒΙ)

Οι πολλές ζωές των αναγνωστών

(Επιλογές από το βιβλίο του Ουμπέρτο Έκο
«Αναμνήσεις επί χάρτου. Κείμενα για την βιβλιοφιλία»)

Του Κώστα Τραχανά

Ο πλούτος μας, συγκριτικά με έναν αναλφάβητο ή με κάποιον που δεν διαβάζει συνίσταται στο ότι εκείνος ζει και θα ζήσει μόνο τη δική του ζωή , ενώ εμείς ζούμε πάμπολλες ζωές. Ένας άνθρωπος που διαβάζει αξίζει όσο δύο. Οι σημερινοί γέροι και ηλικιωμένοι της φυλής ( που κάθονταν στη σπηλιά , γύρω από τη φωτιά και αφηγούνταν όσα συνέβησαν ) είναι τα βιβλία. Οι γέροι της αρχαίας φυλής που συνάρθρωναν τον λόγο για να παραδώσουν στον καθένα τις εμπειρίες που προηγήθηκαν, αντιπροσώπευαν επιπλέον σε ένα πιο εξελιγμένο επίπεδο την Οργανική μνήμη, αυτή που καταγράφει και διαχειρίζεται ο εγκέφαλός μας. Αλλά με την επινόηση της γραφής γινόμαστε μάρτυρες της γέννησης μιας Ανόργανης μνήμης (επειδή τα πρώτα σημεία της χαράσσονται σε πινακίδες από άργιλο , ή λαξεύονται στην πέτρα). Στα πρώτα ιδεογράμματα, στη σφηνοειδή γραφή, στους ρούνους , στα γράμματα της αλφαβήτου υπήρχε μία ανόργανη βάση η οποία συνεχίζει να υπάρχει και στην πιο σύγχρονη από τις μνήμες, στη μνήμη των Η/Υ, της οποίας η πρώτη ύλη είναι το πυρίτιο. Σήμερα , χάρη στους υπολογιστές , διαθέτουμε μία τεράστια Κοινωνική μνήμη. Με την επινόηση της γραφής , όμως δημιουργήθηκε σιγά-σιγά και ένας τρίτος τύπος μνήμης , η Φυτική , διότι, παρόλο που η περγαμηνή γινόταν από το δέρμα των ζώων, ο πάπυρος ήταν φυτικός και με την έλευση του χαρτιού ( από τον 12ο αιώνα) , παράγονταν βιβλία με κουρέλια από λινό, κάνναβη και μπαμπάκι .
Το να διαβάζεις σε βοηθάει και να μη πιστεύεις στα βιβλία, διότι αυτά μας διδάσκουν να αξιολογούμε κριτικά τις πληροφορίες , που μας μεταδίδουν.
Το βιβλίο είναι μια επιβεβαίωση της ζωής, μια μικρή γεύση αθανασίας, προς τα πίσω, αλίμονο, και όχι προς τα μπρος.
Τα βιβλία γερνούν. Από τα μέσα του περασμένου αιώνα δεν παράγονται πια βιβλία από χαρτί φτιαγμένο από κουρέλια, αλλά αρχίσαμε να φτιάχνουμε χαρτί από ξύλο. Όπως μπορείτε να δείτε σε κάθε βιβλιοθήκη, το χαρτί από κουρέλια μπορεί να αντέξει επί αιώνες. Υπάρχουν βιβλία του 15ου αιώνα που μοιάζουν σαν να βγήκαν σήμερα από το τυπογραφείο, το χαρτί είναι ακόμη άσπρο, φρέσκο, τριζάτο στα δάχτυλά μας. Αλλά ξεκινώντας από το δεύτερο μισό του 19ου αιώνα, η μέση ζωή ενός βιβλίου δεν μπορεί να ξεπεράσει τα εβδομήντα χρόνια.
Το χαρτί της εφημερίδας φθείρεται σε δέκα χρόνια περίπου.
Σήμερα δεν υπάρχει ανώδυνος τρόπος να διασωθούν όλα τα σύγχρονα βιβλία που βρίσκονται στις δημόσιες βιβλιοθήκες, όσο για τις ιδιωτικές, εκεί είναι αμετάκλητα καταδικασμένα :  σε ένα αιώνα δεν θα υπάρχουν πια…
Υπάρχουν χημικά μέσα που προστατεύουν τα βιβλία, σελίδα-σελίδα. Είναι κάτι πραγματοποίησιμο, αλλά δαπανηρό. Το αέριο Ζυκλόν , που χρησιμοποιήθηκε για τον αφανισμό των Εβραίων στα στρατόπεδα συγκέντρωσης υπάρχει ακόμα στο εμπόριο: συνιστάται για τους θαλάμους απολύμανσης παλιών βιβλίων, που απειλούνται από το σαράκι.
Υπάρχει και άλλος τρόπος. Ένα τεράστιο ξυπνητήρι , σαν αυτά που είχαν στην κουζίνα οι γιαγιάδες μας, που κάνει ένα αποτρόπαιο τικ-τακ. Τη νύχτα, όταν τα σαράκια ετοιμάζονται να βγούν στο κυνήγι, το ξυπνητήρι δονεί τη βιβλιοθήκη πάνω στην οποία στηρίζεται, και τα σαράκια τρομάζουν και δε βγαίνουν. Μη μπορώντας πια να βγούν, τα σαράκια πεθαίνουν από την πείνα…
Να φοβάστε αυτόν που καταστρέφει, λογοκρίνει, απαγορεύει τα βιβλία: θέλει να καταστρέψει ή να λογοκρίνει τη μνήμη μας. Αρχίζουν από τα βιβλία κα μετά στήνουν θαλάμους αερίων….
Εδώ και μερικές χιλιάδες χρόνια, το είδος μας προσαρμόστηκε στην ανάγνωση. Το μάτι διαβάζει και όλο το σώμα μπαίνει σε δράση. Διαβάζω σημαίνει ακόμη και ότι βρίσκω μία κατάλληλη στάση για το σώμα μου, είναι μια πράξη , που αφορά τον λαιμό, τη σπονδυλική στήλη, τους γλουτούς. Και η μορφή του βιβλίου, η οποία μελετήθηκε επί αιώνες και προσαρμόστηκε σε πιο κατάλληλα εργονομικά σχήματα, είναι η μορφή που πρέπει να έχει αυτό το αντικείμενο ώστε να το πιάσει το χέρι και να το φέρει στη σωστή από στάση από το μάτι. Το διάβασμα έχει να κάνει με τη φυσιολογία μας. Ο ρυθμός της ανάγνωσης ακολουθεί τον σωματικό ρυθμό, ο ρυθμός του σώματος ακολουθεί τον ρυθμό της ανάγνωσης. Δεν διαβάζουμε μόνο με το μυαλό, διαβάζουμε και με ολόκληρο το σώμα μας και γι αυτό ακριβώς, κλαίμε ή γελάμε πάνω από ένα βιβλίο, ή αν είναι βιβλίο τρόμου, σηκώνονται οι τρίχες της κεφαλής μας. Ούτε είμαστε αναίσθητοι απέναντι στην αίσθηση των δακτύλων μας, όταν το αγγίζουμε. Η ανάγνωση είναι και μια απτική εμπειρία. 
Το πιο σπάνιο βιβλίο του κόσμου, που είναι επίσης το πρώτο βιβλίο του κόσμου, είναι η Βίβλος του Γουτεμβέργιου. Το τελευταίο αντίτυπο που κυκλοφορούσε πουλήθηκε το 1987 σε Ιάπωνες αγοραστές για περίπου εφτά δισεκατομμύρια λίρες( Ιταλίας).
Η βιβλιοθήκη δεν είναι άθροισμα βιβλίων, είναι ένας ζωντανός οργανισμός με αυτόνομη ζωή. Η βιβλιοθήκη του σπιτιού δεν είναι απλώς ένας χώρος όπου συναθροίζονται βιβλία: είναι και ένας χώρος όπου διαβάζουμε για λογαριασμό μας .
Θα μπορούσε κανείς να ερωτευτεί μία δισκέτα όπως ερωτεύεται μία λευκή και σκληρή σελίδα που κάνει κρακ κρακ κάτω από τα δάχτυλά μας ;
Tι όμορφο που είναι ένα βιβλίο , που επινοήθηκε για να πιάνεται στο χέρι, ακόμη και στο κρεβάτι, ακόμη και μέσα σε μια βάρκα, ακόμη κι αν έχει αποφορτιστεί κάθε μπαταρία, και αντέχει τα σημάδια και τα τσαλακώματα, μπορεί να αφεθεί να πέσει καταγής ή να παρατηθεί ανοιγμένο στο στήθος ή στα γόνατα όταν μας παίρνει ο ύπνος, μπαίνει στην τσέπη, φθείρεται, καταγράφει την ένταση, την επιμονή ή τον ρυθμό των αναγνώσεων μας, μας υπενθυμίζει (αν φαίνεται πολύ καινούργιο ή άκοπο) ότι δεν το διαβάσαμε ακόμα…..
Η μορφή του βιβλίου καθορίστηκε από την ανατομία μας. Μπορεί να υπάρχουν πολύ μεγάλα βιβλία, αλλά ως επί το πλείστον, έχουν τη λειτουργία του ντοκουμέντου ή της διακόσμησης, το στάνταρ βιβλίο δεν μπορεί να είναι πιο μικρό από ένα πακέτο τσιγάρα ή πιο μεγάλο από ένα ταμπλόιντ.
Τα βιβλία μας τέρπουν όταν μας χαμογελά η τύχη και μας παρηγορούν στις θύελλες της ζωής.
Με τα βιβλία επικοινωνούμε με τον φίλο και με τον εχθρό.
Τα βιβλία είναι φτιαγμένα για να διαβάζονται…