Ξένοι εργάτες στο μεροκάματο του τρόμου

της ΑΘΗΝΑΣ ΠΑΣΧΟΥ

"3.000 αλλοδαποί εργάτες βρίσκονται στην Άρτα αυτό το διάστημα, ενώ εκατοντάδες άλλοι απασχολούνται στην Πρέβεζα και στα Γιάννενα σε πτηνοτροφικές και κτηνοτροφικές μονάδες".
ΚΑΘΗΜΕΡΙΝΗ (10 Ιανουαρίου 2008)

Υπάρχουν, τελικά, κοινώς αποδεκτές ανθρώπινες αξίες ή απλά όλο και περισσότερο αδυνατούμε να δούμε ξεκάθαρα γιατί «…σήμερα όλα είναι γεμάτα. Καρδιές, στομάχια, χέρια! Ούτε να συμπονέσουν, ούτε να αισθανθούν, ούτε να δώσουν μπορούν...»  Αυτή η τόσο χαρακτηριστική και ουσιαστική παρατήρηση, εμπεριέχεται σε μια επιστολή που στάλθηκε από ιερείς επτά χωριών του νομού μας προς τον τοπικό τύπο και αναφέρεται στην πυρκαγιά που απείλησε τη ζωή περίπου 120 ατόμων, μεταναστών κυρίως από Ρουμανία, οι οποίοι εργάζονται στην περιοχή της Άρτας ως εποχικοί εργάτες και ζουν μαζί με τις οικογένειές τους κάτω από άθλιες συνθήκες.  Ανεξάρτητα από την άποψη που μπορεί να εκφράσει κανείς πάνω στο ζήτημα του ποιος έχει τις ευθύνες για το ανωτέρω συμβάν, υπάρχουν τουλάχιστον τρία αδιαμφισβήτητα γεγονότα: Γεγονός 1ο: Άνθρωποι που αναγκάστηκαν να μεταναστεύσουν στη χώρα μας και να εργαστούν σε αυτήν προσπαθώντας να επιβιώσουν χωρίς να εγκληματίσουν, ζουν υπό την απουσία αλληλεγγύης και μέριμνας από φορείς και γίνονται θύματα εκμετάλλευσης όσων αναζητούν φθηνά εργατικά χέρια. Γεγονός 2ο: Η ζωή αυτών των ατόμων είναι διαρκώς εκτεθειμένη σε ποικίλους κινδύνους, οι οποίοι αφορούν τους ίδιους και τις οικογένειές τους (συμπεριλαμβανομένων και των παιδιών τους) και εκτείνονται από την έκθεση σε παράγοντες που απειλούν την υγεία τους μέχρι ένα τραγικό συμβάν, όπως η πυρκαγιά στο «κατάλυμά» τους ή οι επιθέσεις από θερμόαιμους συμπολίτες μας.
Γεγονός 3ο: Η καθημερινότητα αυτών των ανθρώπων είναι γεμάτη κούραση, φόβο απώλειας εργασίας και απέλασης και ένα αίσθημα απέραντης μοναξιάς. Ποιος είναι αυτός που μπορεί να προστατέψει αυτούς και άλλους ανθρώπους που βρίσκονται σε παρόμοια θέση (όπως είναι άλλοι μετανάστες, άστεγοι ή περιθωριοποιημένοι χρόνιοι χρήστες ουσιών); Για τις αρχές είναι παράνομοι, για τους «εργοδότες» τους αποτελούν λεία και για όλους εμάς μάλλον κάτι ξένο ως προς τη δική μας καθημερινότητα. Ο άνθρωπος έχει, δυστυχώς, την τάση να θεωρεί πως η κατάσταση την οποία βιώνει στο παρόν θα είναι παντοτινή. Αυτή η αίσθηση συχνά τον καθιστά ανίκανο να διανοηθεί έστω τη ρευστότητα της ζωής του, αν και όλοι θα έχουμε ακούσει και συχνά χρησιμοποιήσει την έκφραση του Ηράκλειτου «τα πάντα ρει» (που σημαίνει πως τα πάντα είναι ρευστά, αλλάζουν). Τείνουμε να θεωρούμε ότι «τα πάντα ρει» για όλους τους άλλους, εκτός από εμάς! Έτσι, δε διανοούμαστε, για παράδειγμα, ότι τα παιδιά αυτών των μεταναστών θα μπορούσαν να ήταν τα δικά μας, ότι αυτοί θα μπορούσαμε να είμαστε εμείς και ότι ίσως και για εμάς, στα πλαίσια της δικής μας «υπερφορτωμένης» καθημερινότητας, να υπάρχει ένα πλαίσιο μέσα στο οποίο νιώθουμε αποκλεισμένοι, εκτεθειμένοι στο έλεος κάποιου άλλου, αδικημένοι και αδύναμοι. Εάν αυτό το μεμονωμένο στη δική μας ζωή πλαίσιο το γενικεύσουμε, ίσως να καταφέρουμε να νιώσουμε έστω για λίγο την απόγνωση ενός μετανάστη που δεν έχει την ισχύ να διεκδικήσει τίποτε για τον εαυτό του, που δεν καλύπτεται σε καμία ανάγκη του, λόγω της ένταξής του στο κοινωνικό περιθώριο, που πασχίζει να σώσει το παιδί του εργαζόμενος με αξιοπρέπεια και παίρνοντας μια μηδαμινή αμοιβή.  Οι άνθρωποι τείνουμε, μέσα στην ανάγκη μας για κάποια σταθερότητα, να λειτουργούμε υιοθετώντας στερεότυπες απόψεις για άτομα και ομάδες ατόμων, στιγματίζοντας οποιονδήποτε φέρει ένα χαρακτηριστικό διαφορετικό από όσα επικρατούν και εκπροσωπούν την πλειοψηφία στον τόπο και το χρόνο στον οποίο ζούμε. Για παράδειγμα, βλέποντας έναν φτωχό μετανάστη που μαζεύει πορτοκάλια, ενεργοποιούνται στους περισσότερους από εμάς στερεότυπα (όπως ότι είναι αμόρφωτος, παράνομος, πιθανά επικίνδυνος,), τα οποία ο καθένας μας υιοθετεί σε μεγαλύτερο ή μικρότερο βαθμό. Την ίδια στιγμή, όμως, αγνοούμε το ότι αυτός ο άνθρωπος στη χώρα του μπορεί να εργαζόταν σε μια δουλειά σαν τη δική μας, ότι ταυτόχρονα αποτελεί πιθανά θύμα εμπόλεμης κατάστασης ή βίαιου διωγμού, ότι ίσως είναι οικογενειάρχης, ένας άνθρωπος με δυνατότητες για ίδια συναισθήματα με εμάς, ίδιες αδυναμίες με εμάς, ίδια δικαιώματα με εμάς. Όταν ξεχωρίζουμε ένα χαρακτηριστικό από οποιονδήποτε άνθρωπο ή ομάδα ανθρώπων και τον αντιμετωπίζουμε μόνο με βάση αυτό και τις προκαταλήψεις που φέρει, κινδυνεύουμε να γινόμαστε επικίνδυνα ασεβείς ως προς την ανθρώπινη ζωή και καταπατητές της ανθρώπινης ελευθερίας, χαρακτηριστικά που κανείς μυαλωμένος άνθρωπος δε θα επιθυμούσε να έχει. Μήπως σήμερα έχει καταλήξει να είναι ντεμοντέ η επίκληση στην ανθρώπινη αλληλεγγύη και το σεβασμό; Αν ναι, δε φαίνεται να υπάρχει πιο τραγικό σύμπτωμα στην εποχή μας. Μοιάζει λες και η τεχνολογική πρόοδος μας έχει καταστήσει και τους ίδιους μηχανές, έρμαια της ταχύτητας των ρυθμών της ζωής μας και του φόβου μας να νιώσουμε ό, τι πιο ανθρώπινο- πόνο, λύπη, απόγνωση, θυμό- καταλήγοντας όλο και συχνότερα στις μέρες μας σε μια παγερή και τρομακτική αδιαφορία για ό, τι συμβαίνει έξω από τον προσωπικό μικρόκοσμό μας. Τα ίδια μέτρα που υιοθετήσαμε και θεσπίσαμε για να διασφαλίσουμε την ισότητα μεταξύ μας και την ισορροπία της κοινωνίας μας (όπως είναι τα δικαιώματά μας και καθαυτοί οι νόμοι και οι ιθύνουσες αρχές που τα προφυλάσσουν), μετατρέπονται σταδιακά σε ένα αόρατο τείχος μπροστά στο οποίο αισθανόμαστε ανίκανοι να δράσουμε και φοβισμένοι να παραδεχτούμε πως έχουμε κάνει ένα λάθος: αυτοί οι κανόνες που εδραιώσαμε για να είμαστε ελεύθεροι και ασφαλείς, τείνουν να μας μετατρέψουν σε τρομοκρατημένους πολίτες που εφησυχάζουν όταν απλά τίποτε δεν απειλεί τη δική τους ηρεμία.  Απέναντι σε κάποια ζητήματα, λοιπόν, η υιοθέτηση του «άσπρου» ή του «μαύρου» φαίνεται να συνιστά τη σοφότερη και πιο ανθρώπινη αντίδραση. Όσο αδύναμοι και αν νιώθουμε συχνά μπροστά σε κάποιες καταστάσεις, είναι εντυπωσιακό το πόση δύναμη έχει ο καθένας μας για να τις αλλάξει. Αρκεί να ξεκινήσουμε από ό, τι αφορά αυτό που με φόβο και αφοσίωση όλοι μας προστατεύουμε: τον μικρόκοσμό μας. Η γνωστή ρήση «ο φόβος φυλάει τα έρημα», θα πρέπει να μας κάνει να διερωτηθούμε γιατί να αποτελούμε ένα από αυτά, αφού σήμερα υποτίθεται πως όλες οι πληροφορίες, τα τεχνολογικά μέσα, οι δυνατότητες και οι κανόνες είναι στη διάθεσή μας και υπάρχουν για να διευκολύνουν τη ζωή μας και να μας καθιστούν ικανούς να διεκδικούμε τα δικαιώματα, τα πιστεύω και τις ελευθερίες τις δικές μας και των συνανθρώπων μας.