ΑΡΧΑΙΑ ΑΜΒΡΑΚΙΑ

Οι πρόσφατες ανασκαφές αποκάλυψαν μια κοσμoπολίτικη πρωτεύουσα του αρχαίου κόσμου

Των: Γεωργίου Ρήγινου* και Δήμητρας Δρόσου**

Η Αμβρακία ιδρύθηκε το 625 π.Χ. από τους Κορίνθιους. Η πόλη ήταν χτισμένη στους βόρειους πρόποδες της Περάνθης, 16 χιλιόμετρα από τις εκβολές του Αράχθου, όπου βρισκόταν ο Άμβρακος, ο «κλειστός λιμήν» της Αμβρακίας, το σημερινό «Φιδόκαστρο».Η Αμβρακία με τη στρατηγική της θέση αποτελούσε κόμβο για τις χερσαίες οδούς, που συνέδεαν τη νοτιοδυτική Ελλάδα με την Ήπειρο, την Ιλλυρία και τη Μακεδονία, αλλά και τη θαλάσσια επικοινωνία της νότιας και δυτικής Ελλάδος με τα παράλια του Ιονίου, του Αμβρακικού και της Αδριατικής.
Η Αμβρακία έφτασε στο μέγιστο της ακμής της τον 3ο αιώνα π.Χ., όταν ο Πύρρος, βασιλιάς των Μολοσσών, μετέφερε εδώ την πρωτεύουσα του κράτους του, χτίζοντας σημαντικά οικοδομήματα και οχυρώνοντας την πόλη.

Τείχος, άποψη απο αέρος

Τείχος, περιφερειακή οδός



Τείχος, περιφεριακή οδός

H οχύρωση
Η φυσικά οχυρή θέση της Αμβρακίας ενισχύθηκε με την κατασκευή ισχυρού τείχους, μήκους 4,5 χιλιομέτρων, και ακρόπολης στο νοτιότερο και υψηλότερο τμήμα της πόλης. Η πορεία του οχυρωματικού περιβόλου της Αμβρακίας, που ακολουθεί σε μεγάλη έκταση την κοίτη του Αράχθου, είναι γνωστή στα ανατολικά, βόρεια και βορειοδυτικά, ενώ παραμένει σχετικά άγνωστη στα νότια και νοτιοδυτικά.
Πιθανή χρονολόγηση κατασκευής του τείχους τοποθετείται μεταξύ 5ου και πρώτου μισού του 4ου αι. Μάλιστα, η πόλη φαίνεται πως ενίσχυσε την οχύρωση της με επιβλητικό και εξαιρετικής κατασκευής περίβολο, κατά το δεύτερο τέταρτο του 4ου αι. π.Χ., πιθανότατα εξαιτίας της Μολοσσικής και της Μακεδονικής απειλής, γεγονός που στηρίζει και τη νεότερη χρονολόγηση των τειχών της.


Ναός Απόλλωνα

Το μικρό Θέατρο - Δεξιά: Ταφικός αμφορέας

Δημόσια κτίρια
Ο δημόσιος χώρος της Αμβρακίας εντοπιζόταν σε περιοχή στα βορειοδυτικά, όπου και δέσποζε ο ναός του Πυθίου Απόλλωνα ή Απόλλωνος Σωτήρος, κύριο ιερό της πόλης, όπου οι αρχές ανέθεταν δημόσια κείμενα. Πρόκειται για μνημειώδη περίπτερο ναό με διαστάσεις 20,75 χ 44 μέτρα, ο οποίος διαθέτει πρόναο και επιμήκη σηκό, στο βάθος του οποίου βάθρο με τριμερή κατασκευή χρησίμευε για τη στήριξη του συμβόλου της λατρευομένης θεότητας. Δυστυχώς η χρήση του χώρου ως λατομείου είχε σαν αποτέλεσμα ο ναός να έχει σωθεί μόνο μέχρι την ευθυντηρία. Ο ναός χρονολογείται στα υστεροαρχαϊκά χρόνια, γύρω στο 500 π.Χ., με μια πιθανή δεύτερη οικοδομική φάση ή τουλάχιστον επιδιόρθωση της στέγης του, με βάση τη χρονολόγηση των κεράμων, στο γ' τέταρτο του 5ου αι. π.Χ.

Στο φως ήρθαν δύο θέατρα. Στο μικρό θέατρο, που χρονολογείται στα τέλη του 4ου~αρχές 3ου αι. π.Χ., σώζεται ολόκληρη η διαμέτρου 6,70 μ. κυκλική ορχήστρα, μέρος του νοτίου προσανατολισμού κοίλου και των παρόδων καθώς και το δυτικό τμήμα του στυλοβάτη του προσκηνίου. Το θέατρο δε στηρίζεται σε φυσικό ύψωμα, αλλά σε επιχωματωμένο πρανές, που πατάει πάνω σε θεμέλια λουτρού του 4ου αι. π.Χ. Από το ημικυκλικό κοίλο αποκαλύφθηκαν τρεις με πέντε σειρές ειδωλίων, η αρχή δύο κλιμάκων ανόδου και τα, μήκους 5 μ., αναλήμματα των παρόδων.

Νεκροταφεία
Η Αμβρακία είχε εκτεταμένα νεκροταφεία, που εντοπίστηκαν στους δυτικούς και ανατολικούς πρόποδες του λόφου της Περράνθης, ενώ φαίνεται πως είχαν οργανωθεί ήδη από την εποχή ίδρυσης της πόλης.

Το Νεκροταφείο: Άποψη ταφικής οδού - Αριστερά: Τεφροδόχο αγγείο

Πολυάνδριο - Αριστερά: Πηλινες πλαγκόνες (κούκλες)

Πιο εκτεταμένο και, πιθανότατα, πιο σημαντικό ήταν το δυτικό νεκροταφείο κατά μήκος μάλιστα της αρχαίας ταφικής λεωφόρου, της «Ιεράς Οδού» των αρχαίων πόλεων, η οποία χρησιμοποιούνταν παράλληλα και σαν ο οδικός άξονας που ξεκινούσε από τη νότια πύλη του τείχους και κατέληγε στο επίνειο της πόλης, Άμβρακο. Η λεωφόρος, που χρησιμοποιούνταν από την αρχαϊκή εποχή και μέχρι τους πρώτους χριστιανικούς χρόνους, ήταν κατασκευασμένη από πλακόστρωτο με λειασμένες ασβεστολιθικές πλάκες στο ανατολικό τμήμα και ποταμίσια χαλίκια και λατύπη στο δυτικό, φτάνοντας σε μέγιστο πλάτος τα 12 μ., ενώ έχει αποκαλυφθεί σε μήκος περίπου 300 μ. Κατά τον 4ο αιώνα φαίνεται πως προστέθηκε ρείθρο – πεζοδρόμιο, από ασβεστολιθικές πλάκες πλάτους 1,20 μ.

Οικόπεδο Χαρίτου. Τμήμα οικοδομικής νησίδας

Ο πιο μνημειακός και από τους πιο σημαντικούς ταφικούς περιβόλους στον ηπειρωτικό χώρο είναι το Πολυάνδριο, μήκους 12,50 και σωζόμενου ύψους 2,50 μ., που αποτελείται από τρεις δόμους ψευδοϊσόδομης τοιχοποιίας με ασβεστολιθικούς ογκόλιθους, πλαισιωμένους στην όψη με κυμάτιο, ενώ ενεπίγραφος δόμος αποτελούσε τμήμα της επίστεψης του. Η επιγραφή, αν και τμηματικά σωζόμενη, αναφέρεται πιθανότατα σε ναυμαχία μεταξύ των Κερκυραίων και των Κορινθίων με τη σύμπραξη των Αμβρακιωτών, που έλαβε χώρα στον Άραχθο ποταμό. Μάλιστα στην εν λόγω επιγραφή σώζεται η παλαιότερη αναφορά του ονόματος της αρχαίας πόλης «Ανπρακία».
Τη συνεργασία Κορινθίων και Αμβρακιωτών σε ναυμαχία του τέλους του 7ου αιώνα επιβεβαιώνουν και άλλα αρχαιολογικά ευρήματα, ενώ η μοναδική ταφή στο εσωτερικό του, σε επιμελημένης κατασκευής κιβωτιόσχημο τάφο, θεωρήθηκε ότι ανήκε σε σπουδαίο δημόσιο άνδρα.


Οικόπεδο Καλιακάτσου. Τμήμα οικοδομικής νησίδας

Η πόλη
Οι ανασκαφικές έρευνες στην Άρτα αποκάλυψαν λείψανα της πόλης των αρχαϊκών, κλασικών και ελληνιστικών χρόνων, ρίχνοντας φως στο πολεοδομικό σύστημα που εφαρμόστηκε. Η Αμβρακία τον 5ο αιώνα ήταν οικοδομημένη σύμφωνα με το Ιπποδάμειο σύστημα, με ορθογώνιες οικοδομικές νησίδες, διαστάσεων 150χ30 μ., με πλέγμα από πλατειές πλακοστρωμένες λεωφόρους πλάτους 6-7,5  μ. με κατεύθυνση από Α προς Δ, και πυκνούς παράλληλους δρόμους, που διέτρεχαν την πόλη από Β προς Ν. Οι δρόμοι αυτοί ήταν συχνά πλακόστρωτοι, ευρύχωροι και, ενίοτε, διέθεταν πεζοδρόμια από μεγάλες ασβεστολιθικές πλάκες
Κεντρικός αγωγός χώριζε τις οικοδομικές νησίδες σε δύο σειρές των δέκα σπιτιών, όπου εγκάρσιοι αγωγοί απομάκρυναν τα οικιακά λύματα και τα όμβρια ύδατα. Πολύ συχνά συναντώνται λιθόκτιστα πηγάδια, καθώς η πόλη στερούνταν φυσικών πηγών. Οι οικίες, με ακριβώς ίδιες διαστάσεις 15 x 15 μ., διέθεταν δύο με τρεις μεγάλους και άνετους χώρους καθώς και αυλή σε επαφή με τους αγωγούς ή τον δρόμο, περιποιημένη τοιχοποιία και μεγαλοπρεπείς εισόδους.

* Ο Γεώργιος Ρήγινος είναι προϊστάμενος της ΛΓ΄ Εφορείας Προϊστορικών & Κλασικών Αρχαιοτήτων Πρέβεζας - Άρτας

** Η Δήμητρα Δρόσου είναι αρχαιολόγος