ΔΗΜΙΟΥΡΓΙΚΗ ΓΡΑΦΗ
Νέα τάση ή αθηναϊκή φούσκα;

Tου ΚΩΣΤΑ ΚΑΤΣΟΥΛΑΡΗ *

Οι παροικούντες τη λογοτεχνική Ιερουσαλήμ (βλ. Αθήνα), το βλέπαμε να έρχεται. Η λεγόμενη Δημιουργική Γραφή, από το αγγλικό creative writing, ήταν ζήτημα χρόνου μέχρι να γίνει και στη χώρα μας ο απαραίτητος(;) κρίκος ανάμεσα στη δημιουργική πρόθεση και την πολυπόθητη έκδοση.
Βέβαια, μαθήματα-σεμινάρια με αυτή την ονομασία γίνονται πολλά χρόνια τώρα, σε πανεπιστήμια ή ιδιωτικά σχολεία (Πάντειο, Κολλέγιο)? στην ουσία όμως η Δημιουργική Γραφή υπό την μορφή εργαστηρίου απέκτησε φήμη και κύρος στην Ελλάδα via Στρατή Χαβιαρά, έχοντας αρχικά ως στέγη το ΕΚΕΜΕΛ (Ελληνικό Κέντρο Λογοτεχνικής Μετάφρασης), όταν στο τιμόνι του ήταν ακόμη η δαιμόνια Κατρίν Βελισσάρη, σημερινή διευθύντρια του Εθνικού Κέντρου Βιβλίου. Για τους μη γνωρίζοντες, ο Χαβιαράς είναι ο μοναδικός Έλληνας συγγραφέας που έχει δει βιβλίο του δημοσιευμένο στις Ηνωμένες Πολιτείες να σκαρφαλώνει στις λίστες με τα μπεστ-σέλλερ. Επίσης, ήταν από τους πρώτους που δημιούργησαν τμήματα Δημιουργικής Γραφής στο Χάρβαρντ, τα οποία και λειτουργούν κατά την καλοκαιρινή περίοδο πολλά χρόνια τώρα.
Τα πρώτα Εργαστήρια Δημιουργικής Γραφής λειτούργησαν λοιπόν πριν από τέσσερα με πέντε χρόνια, και η επιτυχία τους ήταν τέτοια που ο Χαβιαράς αναγκάστηκε να ζητήσει τη βοήθεια άλλων δόκιμων συγγραφέων. Ένας από αυτούς ήταν ο Θανάσης Βαλτινός, αλλά το πράγμα μάλλον δεν λειτούργησε. Έτσι κι αλλιώς, η ανεύρεση συνεργατών που θα μπορούσαν να εμψυχώσουν τέτοια σεμινάρια ήταν ένα από τα μεγαλύτερα προβλήματα που αντιμετώπισε εξαρχής ο Χαβιαράς στην προσπάθειά του να «στήσει» τη Δημιουργική Γραφή στην Ελλάδα. Από πέρυσι, τα εργαστήρια του Χαβιαρά τέθηκαν υπό την ομπρέλα του ΕΚΕΒΙ, σε συνεργασία με την Εταιρεία Συγγραφέων, εντασσόμενα σ’ ένα ευρύτερο εκπαιδευτικό πρόγραμμα. Οι κατηγορίες πλήθυναν (μυθιστόρημα, διήγημα, δοκίμιο-κριτική, ποίηση, επιμέλεια κειμένων, σενάριο, κ.ο.κ), και η προσέλευση του κόσμου, με τη δυναμική που δημιουργήθηκε, ήταν πρωτοφανής. Τα ίδια περίπου επαναλήφθηκαν και φέτος, μόνο που τώρα, στα ήδη υπάρχοντα σεμινάρια ήρθαν και προστέθηκαν ακόμη περισσότερα, από άλλους φορείς. Η σημαντικότερη προσπάθεια γίνεται φέτος από τον εκδοτικό οίκο Μεταίχμιο όπου, υπό την εποπτεία του συγγραφέα Γιώργου Ξενάριου, οργανώθηκαν ολοκαίνουργια τμήματα Δημιουργικής Γραφής. Αν προστεθούν σ’ αυτά τα εργαστήρια που λειτουργούν εδώ και χρόνια στο Αμερικανικό Κολλέγιο Αθηνών και στο Αμερικανικό Κολλέγιο Ελλάδος, το πρώτο υπό την ευθύνη της συγγραφέως Νένης Ευθυμιάδη και το δεύτερο από φέτος υπό την ευθύνη του υπογράφοντος, τότε αρχίζει να διαφαίνεται η διάσταση του πράγματος. Και βέβαια δεν είναι μονάχα αυτά: Εργαστήρι έχει συσταθεί εδώ και χρόνια από το λεγόμενο Μικρό Πολυτεχνείο? επίσης, υπό την αιγίδα του πολιτιστικού περιοδικού Highlights λειτουργούσε τα τελευταία δύο χρόνια σεμινάριο με διδάσκοντες τους Λένα Διβάνη και Αλέξανδρο Ασωνίτη, αλλά και ποικίλα ιδιωτικά κέντρα με σπουδές σε συναφή αντικείμενα, π.χ. μετάφραση, έσπευσαν από φέτος να εντάξουν στο πρόγραμμά τους τη δημιουργική γραφή!
Πού βρίσκεται, αναρωτιέται εύλογα κανείς τόσος κόσμος; Πόσοι επιτέλους είναι οι επίδοξοι συγγραφείς σ’ αυτή τη χώρα; Κι από αυτούς πόσοι είναι διαθέσιμοι να δώσουν το χρόνο και τα χρήματά τους (από 350 Ε έως 500 Ε για σεμινάριο 30 ωρών, συνήθως); Πολλοί, είναι η απάντηση. Πιο πολλοί απ’ όσους φαντάζεται κανείς, εξού και η τεράστια προσφορά μαθημάτων (συχνά εκ του πονηρού, συχνότερα εκ του προχείρου). Για το ποιοι είναι άλλωστε οι άνθρωποι που προσέρχονται σ’ αυτά τα σεμινάρια θα χρειαζόταν ολόκληρη κοινωνιολογική μελέτη. Το σίγουρο είναι ότι δεν είναι όλοι τους επίδοξοι συγγραφείς. Συχνά είναι άνθρωποι με απλό ενδιαφέρον για τη λογοτεχνία, συχνότερα άνθρωποι που απλώς αναζητούν μια διέξοδο από τη μοναξιά.
Το δεύτερο ερώτημα, όχι μικρότερης σημασίας, είναι πού, πότε και πώς διδάχτηκαν όλοι αυτοί οι συγγραφείς το αντικείμενο που υποτίθεται ότι διδάσκουν; Κι ως εκ τούτου: ποιο είναι το πραγματικό όφελος των συμμετεχόντων σ’ αυτά τα σεμινάρια; Το πρώτο σκέλος του ερωτήματος έχει μια σχετικά εύκολη απάντηση: πλην του Χαβιαρά, τον οποίο ακολουθεί η αύρα του Χάρβαντ, όλοι σχεδόν οι υπόλοιποι είναι (είμαστε), ο καθένας με τον τρόπο του, αυτοδίδακτοι. Το δεύτερο σκέλος, δεν έχει εύκολη απάντηση.
Η πείρα από το εξωτερικό έχει δείξει ότι συγγραφείς δεν «παράγονται» εκ του μηδενός στα εργαστήρια? επιπλέον, συνταγές για τη δημιουργία ευπώλητων, ως γνωστόν, δεν υπάρχουν, οπότε ούτε κι από εκεί έχει κανείς να περιμένει πολλά. Η συνεισφορά των σεμιναρίων αφορά καθώς φαίνεται βελτιώσεις μικρότερης κλίμακας: ορισμένα κακά βιβλία καταλήγουν υπό τη θετική επιρροή του σεμιναρίου μέτρια, κάποια μέτρια γίνονται λίγο καλύτερα, ενώ τα λιγοστά πραγματικά καλά βρίσκουν ενδεχομένως ευκολότερα το δρόμο τους προς τον εκδότη.
Εντούτοις, αυτό που σίγουρα μπορούν να παράξουν αυτά τα σεμινάρια-εργαστήρια είναι επαρκέστερους και πιο συνειδητούς αναγνώστες. Κι αυτό δεν είναι αμελητέο, ούτε για τους ίδιους ούτε και γενικότερα.

*Ο ΚΩΣΤΑΣ ΚΑΤΣΟΥΛΑΡΗΣ
είναι συγγραφέας και βιβλιοκριτικός